به گزارش هنردستان: محبوبه الهی پژوهشگر لباس اقوام و طراح لباس اعتقاد دارد حوزه پژوهش می‌تواند به فضای مد و لباس پویایی ببخشد و تفکر را به این حوزه وارد کند.
محبوبه الهی، طراح لباس، پژوهشگر لباس اقوام و از اساتید برجسته عرصه طراحی پارچه و لباس در دانشگاه‌های کشورمان است.
با او درباره دغدغه‌هایشان در نظام آموزشی حاکم بر چرخه پوشاک کشورمان صحبت کرده ایم که در ادامه می‌خوانید:
خانم الهی، چطور وارد عرصه مد و لباس شدید؟
من عضو هیئت علمی دانشکده شریعتی هستم. از سال 1376 در دانشکده شریعتی در گروه طراحی پارچه و لباس تدریس می‌کنم. از سال 1371 با ورود به مدرسه عالی طراحی مد و لباس که زیر نظر دانشگاه برایتون در ایران برگزار شد، وارد حوزه طراحی مد و لباس شده و با دنیای وسیع مد در جهان آشنا شدم.
تحصیلات‌تان در چه زمینه‌ای است؟
جامع تحصیلات من در حوزه هنر بوده، فوق دیپلم آموزش های هنری، کارشناسی صنایع دستی، طراحی مد و لباس در مدرسه عالی طراحی مد و لباس وابسته به دانشگاه برایتون انگلستان ” به مدت 3 سال”، کارشناسی ارشد پژوهش هنر و دکترای فلسفه هنر.
چه شد که تدریس هنر را انتخاب کردید و به تدریس مباحث حوزه پوشاک پرداختید؟
آشنایی من با دنیای هنر ابتدا یک امر ذاتی بود و مجموع فعالیتهای دوران نوجوانی و جوانی من رنگ و بوی هنری داشت، از دوختنی ها گرفته تا بافتنی و نقاشی . در ابتدا تمایل و خواسته خانواده و خودم تحصیل در حوزه پزشکی بود ولی ازدواج ، توجه و گرایشم را به دنیای هنرتشدید کرد.
پس از تحصیل در مدرسه عالی مد و لباس در ابتدا قرار بود وارد کارهای مدیریتی شوم ولی آموزش را انتخاب کردم و وارد تدریس هنر شدم. در مقاطعی به ضرورت مدیر گروه بودم و در مقاطعی هم به عنوان استاد راهنما انجام وظیفه کرده ام. در حال حاضر بیشتر فعالیتم در زمینه آموزش متمرکز است. آموزش را خیلی دوست دارم چون یک معلم در عین این‌که آموزش می‌دهد، یاد هم می گیرد. با توجه به بیش از 20 و چند سال تدریس فکر می‌کنم در اول خط و ابتدای راه قرار دارم و هر چقدر که جلوتر می‌روم، حس می‌کنم که به دانش و تجربه بیشتری نیازمندم.
به نظرتان در کشورمان منابع کافی برای مراجعه دانشجویان رشته‌های مرتبط به لباس وجود دارد؟
نه به هیچ وجه. من همیشه در مباحث آموزشی مختلف و به ویژه در واحد روش تحقیق، دانشجویان را به مطالعه و تحقیق ترغیب می کنم و نکته مهم و آزار دهنده در این باب کمبود منابع پژوهشی مناسب تخصصی است. جای منابع خوب در حوزه طراحی لباس خیلی خالی است. ما در حوزه های مرتبط با لباس یقینا به منابع بسیاری در زمینه های مختلف نیازمندیم.
نکته مهم دیگر این که کشور ما به لحاظ تنوع لباس اقوام بسیار غنی است و هریک از اقوام ایرانی، لباس محلی مختص به خودش را دارد. تاکید همیشگی من به دانشجویانم این است که هم زمان با شناخت فرهنگ خودشان، دانش خویش را از فرهنگ غربی نیز غنی سازند.
شما به عنوان یک پژوهشگر در زمینه مد و لباس، کتاب‌هایی را هم تألیف کرده‌اید. این کتابها در چه زمینه‌هایی تألیف شده است؟
در سال‌های اول تدریسم، در پایان هر ترم به همراه همسرم (آقای افشار)، کارهای بچه‌ها را عکاسی می‌کردیم و بعد در سال‌های بعد تلاش می‌کردیم ضعف‌هایی که داشته‌ایم را جبران کنیم. مدتی که گذشت، دیدیم که چقدر نمونه‌های خوبی هستند و همین دیدگاه باعث تداوم و جدیت در بحث جمع آوری مطالب مورد نیاز برای دانشجویان شد و زمینه های تدوین کتاب ها به این شکل فراهم شد.
موضوع کتاب “طراحی لباس 1” در چه موردی است؟
بحث اصلی آن، آموزش است در حوزه شناخت ارزش‌های خطی در لباس. این کتاب علاوه بر رفع نیاز قشر تحصیلکرده، می تواند در جهت تقویت دانش و تجربه همه دست اندرکاران و علاقه مندان به حوزه مد و لباس مورد استفاده قرار گیرد.
در جلد دوم کتاب‌تان به چه مسائلی پرداخته‌اید؟
جلد دوم کتاب، “طراحی لباس 2″، در مورد شناخت پارچه است. معمولاً دانشجویان مرتبط با حوزه های مختلف پارچه و لباس، انواع مختلف پارچه را نمی‌شناسند و با ویژگی‌ها و پتانسیل های انواع پارچه آشنایی ندارند. در صورتی که در بحث طراحی لباس دانشجو ابتدا باید با ساختار و پتانسیل های پارچه به خوبی آشنا باشد سپس اقدام به طراحی مدل های مختلف لباس کند.
در تمام سال های تدریس همواره تمرکزم بر این بوده است که دانشجویان این مسئله را متوجه شده و بتوانند پارچه را به خوبی بشناسند. در این کتاب که ما حاصل تلاش های بسیار من و همسرم است، تمام سعیمان بر این بوده که با ارائه نمونه‌هایی مناسب، حس لمس پارچه را به خوانندگان کتاب منتقل کنیم.
موضوع جلد سوم کتاب‌تان چیست؟
جلد سوم در ارتباط با خلاقیت در طراحی پارچه و لباس است و روش های مختلف ارائه خلاقانه مدل های مختلف لباس را بیان می کند.
برنامه‌ای برای چاپ و ارائه جلدهای دوم و سوم کتاب‌تان ندارید؟
ما مسلما برای چاپ کتاب ها، مشکل هزینه داریم. کتاب های حوزه طراحی لباس نیاز به ارائه نمونه های تصویری خوب به صورت تمام رنگی دارند و مسلما هزینه چاپ بسیار بالاست. این مسئله امر چاپ کتاب ها را به تاخیر انداخته است. با توجه به استقبال زیاد از کتاب “طراحی لباس 1” ما از طرف دوست داران کتاب ها تحت فشار هستم اما ……هیچ حمایتی در کمک به امر چاپ این کتابها به عمل نمی آید.
کتاب “طراحی لباس 1” با تاکید بر تدابیر خطی در جشنواره پژوهش های فرهنگی سال مورد تقدیر قرار گرفته و در بخش پژوهشی جشنواره ملی مد و لباس حائز رتبه شده است ولی هیچ کمکی در راستای حمایت از پدیدآورنده به عمل نیامده است. کتاب “طراحی 2” نیز که بر شناخت پارچه تاکید دارد چندین بار در جلسات بنیاد ملی مد و لباس مورد ارزیابی قرار گرفته و برای چاپ هم تأیید شده ولی هنوز هیچ حمایتی صورت نگرفته است. این جریانات این ذهنیت را برای من پژوهشگر ایجاد می کند که علیرغم گفته های مسئولین بر توجه به بحث پژوهش، عملکردها خلاف این مسئله را نشان می دهد.
به جز سه جلد کتاب مربوط به طراحی لباس، کتاب دیگری هم آماده چاپ دارید؟
بله با وجود تمام موانع پیش رو موارد بسیاری را در برنامه کاری خویش داریم. اولین گام دراین مسیر ثبت موسسه پژوهشی مطالعات مد و لباس و طراحی و راه اندازی یک سایت پژوهشی به نام جامه نامه است که بخش فنی و نرم افزاری سایت بر عهده فرزندم است. در سال های اخیر به جز کتاب های طراحی دو کتاب دیگر هم با همراهی همسرم و چند نفر از دانشجویانم آماده چاپ کردم. موضوع این کتابها توسط خود من به عنوان پایان نامه به دانشجویانم پیشنهاد شد و در نهایت چاپ کتابها با همت آنها و زیر نظر خود من انجام شد. یکی از این کتابها، پارچه و پوشاک در امثال و حکم فارسی و دیگری طراحی پارچه و لباس در لغت‌نامه دهخدا (فرهنگ واژگان پارچه و پوشاک) است.
یکی از اهداف چاپ این کتاب ها این بود که کسانی که در حوزه لباس کار می‌کنند، با اصطلاحات، واژه ها، مثل ها، ضرب المثل ها و …. در این حوزه آشنایی داشته باشند چون تمام این ها بخشی از هویت فرهنگی ماست.
در حال حاضر نیز بر دو بحث تحقیقات بصری در زمینه پارچه و همین طور طراحی لباس از نگاه صد طراح لباس مشغول به جمع آوری اطلاعات و تنظیم مطالب هستیم.
شما آرشیوی از پایان‌نامه‌های دانشگاهی را به صورت عملی دارید و فکر می‌کنم این یک اتفاق منحصر به فرد است. در مورد این آرشیو توضیح بدهید و بگویید که برنامه‌تان برای نمایش دادن این آرشیو چیست؟
ما در برنامه ها و فعالیت ها این مبنا را قرار دادیم که هر چه به آن پرداخته ایم جمع آوری نموده و به عنوان یک آرشیو مطالعاتی در کنار خود داشته باشیم، . سپس به عنوان یک مرکز اسناد ایده ها در فرصت مناسب به آن رجوع و در ابعاد مختلف به چاپ و یا معرفی آنها با نام دانشجویان اقدام کنیم.
در عین حال یک آرشیو از نمونه های تاریخی و محلی اقوام ایرانی هم در حوزه پارچه و هم لباس و ملزومات وابسته نیز در اختیار داریم که از ابتدای فعالیت های جدی در حوزه های مختلف وابسته به پارچه و لباس مصمم به جمع آوری این نمونه ها بودیم و هم اکنون مجموعه خوبی را جمع آوری و در صدد معرفی علمی آنها به جامعه هستیم.
تاکنون پژوهشگران دیگر هم همچین آرشیو‌هایی را جمع‌آوری کرده‌اند؟
در ارتباط با نمونه های تاریخی آقای ناصر خلیلی 20 جلد کتاب نفیس چاپ کرده که یکی از منابع بسیار خوب و مرجع محسوب می شود.
چه انگیزه‌ای باعث شد که سعی کنید همچین مجموعه‌ای را جمع‌آوری کنید؟
دغدغه و علاقه فرهنگی ما باعث انجام این کار شد. ما این موضوع را به عنوان یک امر پژوهشی و فرهنگی مد نظر خویش قرار داده و به آن می پردازیم.
به عنوان یک مدرس حوزه پوشاک، نقش دانشگاه‌ها را در پیشرفت عرصه پوشاک چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دانشگاه بخش پویا و متفکر جامعه است. این مغز متفکر اگر با صنعت آمیخته شود و بخش صنعت و دانشگاه با هم تعامل داشته باشند حتماً اتفاقات خوبی خواهد افتاد که نتیجه آن هم به نفع هنر و هنرمند است و هم به نفع صنعت.
گاها نمونه های آموزشی کارهای ارزشمندی هستند که به درد جامعه و صنعت می‌خورند. بعضی از این فعالیت ها در راستای نیازهای جامعه نیز هست و باید فضایی برای معرفی این آثار وجود داشته باشد. اگر می‌خواهیم بحث بی‌هویتی جوانان را از بین ببریم، باید از تفکرات دانشجویان حمایت شود. دانشگاه هم ضعف‌های خاص خودش را دارد. اما این امر ناشی از عدم همکاری جدی و مستمر دانشگاه و صنعت است. برقراری ارتباط بین دانشگاه و صنعت حتماً بسیاری از مشکلات را حل خواهد کرد. البته این کار زمان‌بر است و یک شبه نمی‌شود انتظار اتفاق عجیب و غریبی داشت ولی اگر این ارتباط شکل بگیرد، در درازمدت می‌توان امیدوار بود که صنعت ایران و به ویژه صنعت پوشاک شرایط خیلی بهتری داشته باشد.
تاکنون شش دوره از جشنواره مد و لباس فجر برگزار شده و بخش علمی و دانشگاهی هم همواره بخش ثابت این رویداد بوده است. یکی از اهدافی که این بخش دنبال می‌کند این است که پایان‌نامه‌های کاربردی را به منصه ظهور و بروز برساند تا در اختیار صنعت قرار بگیرد و از آنها استفاده شود. فکر می‌کنید این بخش نیاز به چه تغییراتی دارد تا کارایی بهتری داشته باشد؟
این کار جالبی است که در جشنواره مد و لباس فجر انجام می‌شود. بحث علمی و دانشگاهی بحث خوبی است ولی بعضی وقت‌ها زیر سایه سایر بخش‌های جشنواره قرار می‌گیرد. یکی از پیشنهادات این بود که این بخش از جشنواره مد و لباس جدا شود و برای خودش استقلال داشته باشد چون می‌دانیم که بخش علمی و دانشگاهی متناسب با آن استقلالی که می‌گیرد، می‌تواند برنامه‌های جالبی را برگزار کند. سخنرانی، معرفی کتاب، نقد کتاب و معرفی دانشجویان می‌تواند از جنبه‌های پررنگ بخش علمی و دانشگاهی حوزه مد و لباس باشد. یکی از دانشجوهای من 2 سال پی در پی در بخش تصویرسازی مد در جشنواره رتبه آورد ولی هیچ فضای کاری برایش فراهم نشد. کسی که اینقدر توانمند است باید به سرعت جذب صنعت شود ولی متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد. اگرچه صرفاً رتبه، جایزه و تقدیر کافی نیست و حتماً لازم است که حمایت‌های جدی‌تری صورت بگیرد. لازم به توضیح است که از کتاب خود من نیز در پژوهش‌های فرهنگی سال تقدیر شد و در جشنواره بین المللی فجر نیز حائز رتبه شد ولی علیرغم تلاش ها و نامه نگاری های متعدد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم حاضر نشد آن کتاب را خریداری کند.
شما معتقدید که بخش علمی و دانشگاهی باید از جشنواره مد و لباس فجر تفکیک شود و استقلال پیدا کند؟
بخش علمی و دانشگاهی جشنواره پویایی ندارد. به نظرمی رسد اگر از برگزیده‌های دوره های قبل جشنواره دعوت شود تا فعالیت و حاصل یافته های خود را در 5 دقیقه معرفی کنند این اتفاق به خوبی بتواند مورد اقبال اقشار دانشگاهی و صنعت قرار گیرد. عرصه پوشاک در مقایسه با دیگر صنایع سردرگم و بلاتکلیف است و حتی در حوزه دانشگاه هم جایگاه جدی خود را نیافته است. زحمت های زیادی کشیده شد و می شود ثابت کنیم که در حوزه‌های مختلف توانمند هستیم و این رشته دارای ابعاد علمی است. شاید دلیل این‌که به این حوزه به عنوان یک رشته علمی نگاه نمی‌شود این است که ما خیلی ساده صحبت می‌کنیم و لباس هم چیزی است که همه آن را می پوشند و از آن استفاده می‌کنند اما….. حوزه پوشاک یک حوزه پژوهشی و تخصصی است ولی جدی گرفته نمی شود.
و صحبت‌های پایانی؟
من از دانشجویان و جوانان این مرز و بوم می‌خواهم خودشان و جایگاه‌شان را باور کنند چرا که یک یک فرهنگ و باور غنی پشت آنها است. دوره رخوت تمام شده و الآن باید رو به جلو حرکت کرد. البته مسیر سختی در پیش روی ما و جوانان است و همیشه اولی‌ها هستند که شهید، جانباز یا معلول می‌شوند ولی اتفاق خوبی که می‌افتد این است که آنها مسیر آینده را باز می کنند و چراغ راه هستند. من دانشجویان حوزه پارچه و لباس را نیروی محرکه این هنر و صنعت می‌دانم و از آنها می‌خواهم که اگر در جشنواره شرکت می کنند بدانند جشنواره فضای حضور و عرصه نمایش فعالیتها و توانمندی هاست و اگر جایزه ای دریافت نکردند ناامید نشوند و دوباره تلاش‌شان را به کار بگیرند. همچنین از مسئولان هم می‌خواهم به بحث‌های پژوهشی اهمیت بیشتری بدهند. حوزه پژوهش می‌تواند به فضای مد و لباس پویایی ببخشد و تفکر را به این حوزه وارد کند. چاپ کتاب و مجلات، بحث‌ها و طرح‌های پژوهشی باید فضای بیشتری را در جشنواره به خود اختصاص دهد. یک سری کارها انجام شده ولی این ابتدای راه و کم است و باید اتفاقات مثمر ثمرتر و جدی تری در این زمینه رخ بدهد. من امیدوارم هستم که فرهنگ ایرانی دوباره شرایط متعالی خود را بیابد و تبدیل به یک الگو برای کشورها و فرهنگ‌های دیگر شود. امیدوارم افتخارمان این باشد که ما لباس هایی با برندهای ایرانی می‌پوشیم. اگر همه دست به دست هم بدهند، حتماً این اتفاق می‌افتد. خوشبختانه بنیاد ملی مد و لباس، فعالان این حوزه را تجمیع کرده و قصدش این است که یک مجموعه واحد به وجود بیاورد تا مد و لباس کشور پیشرفت کند که به نظرم همه باید این تجمیع را بپذیریم چون تنها زمانی موفق می‌شویم که همه بپذیریم عضوی از یک جامعه هستیم.
