هنردستان: کتاب مجموعه آثار کوروش شیشه‌گران به انتخاب و گردآوری حمید کشمیرشکن نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در 306 صفحه و به زبان انگلیسی منتشر شد.
به گزارش هنردستان؛ ناشر کتاب مجموعه آثار کوروش شیشه‌گران انتشارات ساکی بوکز (Saqi Books) است که آن را در انگلستان منتشر و در نقاط مختلف جهان توزیع کرده است.
در بخش نخست کتاب، پس از مقدمة جامع گردآورنده، مقالاتی از حمید دَباشی، دیوید گَلووِی، حمید کشمیرشکن، علیرضا سمیع آذر و عباس دانشوری در تحلیل نگرش و مسیر هنری این هنرمند مطرح ایرانی به چشم می‌خورد. این کتاب که با دقت آکادمیک درخور توجهی تدوین شده، در بخش دوم، آثار مختلف پنج دوره کاری کوروش شیشه‌گران را به صورت جامع و متناسب با سال‌های خلق آن‌ها به تصویر میکشد: «آثار تکثیری»، «اجراهایی از آثار نقاشان بزرگ»، «هنر پستی»، «هنر+هنر و هنر غلط»، «پوسترهای سیاسی اجتماعی»، «طراحی‌های جنگ»، «خط خطی‌ها» (در دو بخش اسکیس‌ها و نقاشی‌ها). پس از مقالات و ارائه آثار هنرمند، یک گاهشمار (Chronology) جامع در مرور کارنامه هنرمند دیده می‌شود و کتاب با اطلاعات کاملی از فهرست تصاویر، کتابشناسی و منابع، معرفی نگارندگان و نمایه به اتمام می‌رسد.
حمید کشمیرشکن در “سخنی از گردآورنده” می‌نویسد: “بررسی دقیق‌تر آثار پیشگامانه شیشه‌گران در بافتار هنر ایران و منطقة خاورمیانه، ارزش و تنوع این کارنامه هنری را آشکار میکند. بسیاری از آثار اولیه او را می‌توان در حکم اشکال هنر مفهوم‌گرا درنظر گرفت و برخی آثار پس از آن را می‌توان به بیانیه‌های تند سیاسی و اجتماعی منتسب دانست. به‌رغم وجود ظرفیت‌های بکر و منحصر به‌فرد کارنامه هنری شیشه‌گران، مطالعه جامعی در مورد تجربیات هنری او صورت نگرفته است.”
بخش اول کتاب در حکم تحلیل جامع و مفصلی است از ایده‌ها و آثار این هنرمند که خود از پنج فصل تشکیل شده است. فصل اول، «جماعت، حقیقت و هنرمند»، را حمید دَباشی منتقد سیاسی، جامعه‌شناس و استاد ادبیات تطبیقی و مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا با کتاب «مفهوم امر سیاسی» کارل اشمیت (۱۹۲۷) آغاز میکند. اشمیت در این کتاب پایه و اساس امر سیاسی را تفاوت میان دوست و دشمن انگاشته است. بنابر استدلال دباشی، هنرمند می‌تواند توجهی به امر سیاسی نشان ندهد، از آن دوری کند یا نادیده‌اش انگارد و دست خود را سوی گوهری دراز کند که ورای امر سیاسی قرار دارد. ولی این دست‌یازی هنرمند با این خطر همراه است که اثرش نه تنها غیرسیاسی، که غیرضروری شود. دباشی معتقد است که شیشه‌گران با حضور امر سیاسی کار خود را آغاز کرد و با گردن نهادن به این حضور بود که به بلوغ هنری رسید، و به همین خاطر چاره‌ای جز این نداشت که هنرش را به شکلی سیاسی اعلان کند. ولی اندک زمانی پس از انقلاب، همان امر سیاسی را در یک چرخش رادیکال به سوی انتزاع، به چالش کشید.
در فصل دوم، دیوید گَلووی نویسنده، منتقد و نمایشگاه گردان مطرح آمریکایی آثار شیشه‌گران را، هم در بافتار هنر ایران و هم در متن هنر بین‌المللی، بررسی میکند. گلووی در فصلِ «هنر بدون مرز: تلمذِ کوروش شیشه‌گران» به مرور تلمّذ و هنرجویی مجدّانه شیشه‌گران در صحنه پرشور هنر تهران می‌پردازد، صحنه‌ای که در دهه 1350 او را با تمام توان در آغوش میکشد. او در ادامه، پروژه‌های هنری شیشه‌گران را در طول دوران کاری‌اش بررسی میکند و این بحث را پی میگیرد که در دههی ۱۳۵۰، شیشه‌گران توانست در واکنش به تحولات اجتماعی-سیاسی و زیبایی‌شناختی که شاهدشان بود، توانایی‌اش را به نمایش بگذارد؛ هم خود و هم هنرش را متحول کند. گلووی با تفکیک مراحل متفاوت کار شیشه‌گران، استدلال میکند که اگر چه این مراحل در نگاه اول متفاوت به نظر می‌رسند، ولی هر بخش از مجموعه آثار او از دل بخش پیشین سر برآورده است. گلووی معتقد است که فعالیت حرفه‌ای شیشه‌گران را در مجموع می‌توان نوعی زلزله‌نگار هنر ایران در چند دههی پایانی قرن بیستم به حساب آورد و معتقد است که این کارنامه، امروز «بینش بالغ هنرمندی را آشکار میکند که همواره ستایشگر نظم، مهارت و تعهد اجتماعی بوده است.»
فصل سوم، با عنوان «خطِ سیرِ گام‌های هنری کوروش شیشه‌گران: از آرمان‌شهرجویی تا زیبایی‌باوری»، به قلم حمید کشمیرشکن کندوکاوی است در راستای مراحل هنری شیشه‌گران در حکم بازتاب و نمودی از «تغییر پارادایم‌ها» در عرصه های اجتماعی-سیاسی و فرهنگی ایران. نویسنده در این فصل کوشیده تا با رویکردی بافتار‌مند نشان دهد که چگونه رویه‌های گوناگونِ هنر شیشه‌گران – از شور و اشتیاق آشکار به آوارنگاردیسم ذاتی و دغدغه‌های انقلابی تا پایبدی به زیباباوری – را می‌توان مؤید یک تغییر مسیر خودخواسته در روند کاری او دانست؛ تغییر مسیری به شکل کناره گیری از درگیری با مسایل اجتماعی و دوری از انگاره‌ی هنر به مثابه ابزاری برای از خودگذشتگی و در مقابل حرکت به سوی نوعی شبه فرمالیزم.
در فصل چهارم «خط بی‌‌کران: تحلیلی انتقادی بر کنکاش‌های مدرن و مفهومی کوروش شیشه‌گران» علیرضا سمیع آذر نویسنده، مدرس هنر و مدیر اسبق موزه هنرهای معاصر تهران (۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴) مطالعه‌ای انتقادی و تطبیقی از مجموعه آثار شیشه‌گران ارایه میکند. در این فصل با شناسایی ایده‌ها و فرضیات بنیادین در پس آثار آغازین مفهومی شیشه‌گران – آثاری که در عین حال واکنشی به تحولات اجتماعی-سیاسی کشور در آن برهة تاریخی بودند – تلاش می‌شود حضور چالش‌های رادیکالی را که در این آثار مجسم شده‌اند، نشان داده شوند.
در فصل پنجم عباس دانشوری، پژوهشگر و استاد دپارتمان تاریخ هنر در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا طی یک بررسی مفهومی، شرح و بسط دقیقی بر مجموعه آثار شیشه‌گران ارائه میکند. در این فصل، با عنوان «از نوع‌دوستی تا نیهیلیسم: هنر کوروش شیشه‌گران»، نشان می‌دهد که درون‌مایه‌های طرح‌شده در آثار شیشه‌گران به‌ندرت هستی‌شناختی هستند، و در عوض، عمدتاً بر مسایل سیاسی و فرهنگی تمرکز دارند.
بخش دوم کتاب مجموعه جامعی از آثار هنری شیشه‌گران را از مراحل گوناگون کاری‌اش به نمایش می‌گذارد. این بخش خود از هفت فصل تشکیل شده است: «هنر تکثیری»، «اجراهای کار نقاشان بزرگ»، «هنر پستی»، «هنر+هنر؛ هنر غلط»، «پوسترهای سیاسی»، «طراحی‌های جنگ» و «خط‌خطی‌ها». پس از این بخش، در نهایت گاهشمار جامعی از زندگی و کارهای کوروش شیشه‌گران در این کتاب گنجانده شده است.
در مجموع می‌توان گفت هدف کتاب حاضر ارائه‌ی نگاهی فراگیر به هنر کوروش شیشه‌گران و دستاوردهای قابل توجه این هنرمند در بستر تاریخ هنر معاصر ایران بوده است.
منبع: خبرگزاری ایلنا
