به قلم: ماریا آذری
گردشگری بین‌المللی در اقتصاد جهانی، یکی از بخش‌های قابل توجه و رو به رشد است. با درنورديدن مرزهاي ملی و بين‌المللي روح کنجکاو انسان هزاره‌ی سوم را بی‌نیاز کرده و زیرساخت‌های یک کشور را توسعه می‌دهد و با رويکردي فراتر از دولت و ملت، حس تبادل فرهنگی بین خارجی‌ها و شهروندان ایجاد می‌کند. مثلث گردشگری «اشتغالزایی، ارزآوری و درآمدزایی» از اهداف اصلی همه‌ی کشورها در حمایت از صنعت گردشگری است. افزایش جریان گردشگری می‌تواند نتایج اقتصادی مثبتی برای ملت‌ها به‌ویژه در تولید ناخالص داخلی (GDP) و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به همراه داشته باشد. بر اساس اولین گزارش جامع در مورد اعداد و روندهای گردشگری جهانی در دهه جدید، آخرین بارومتر سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) گویای دهمین سال متوالی رشد گردشگری بین‌المللی است که همچنان به پیشی‌گرفتن از اقتصاد جهانی ادامه می‌دهد.
«زوراب پولولیکاشویلی»، دبیر کل سازمان جهانی گردشگری با ارائه‌ی نتایج، تاکید کرد «در این دورانِ عدم اطمینان و نوسانات اقتصادی،گردشگری همچنان پیشتاز و قابل اعتماد است».
او افزود: در پس‌زمینه چشم‌اندازهای اخیر با وجود تنش‌های تجاری بین‌المللی، ناآرامی‌های اجتماعی و عدم اطمینان ژئوپلیتیکی که رشد اقتصاد جهانی را کاهش داده،«گردشگری همچنان از اقتصاد جهانی پیشی می‌گیرد و تعداد مقاصدی که یک میلیارد دلار یا بیش‌تر از گردشگری بین‌المللی درآمد دارند، از سال 1998 تاکنون دو برابر شده است».
«گردشگری بین‌المللی» به عنوان يکي از منابع درآمدزا و اشتغالزا در سطح ملی توانسته رهيافتي موثر براي توسعه اقتصادي باشد. توسعه‌ی گردشگري با استفاده از منابع موجود باید به گونه‌اي باشد که ضمن پایبندی به «منشور گردشگری مسئولانه» در چارچوب یک طرح ملی فراگیر و در راستای گردشگری پایدار و توسعه پایدار، نيازهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را برطرف و ضوابط قانوني جامعه را حفظ کرده و با برآورده‌کردن انتظارات گردشگران بتواند وحدت و يکپارچگي، هويت فرهنگي، سلامت محيط زيست،گسترش تعامل‌های بین‌المللی، تعادل اقتصادي و رفاه مردم بومی را نیز تامين بکند. با ظهور «توسعه پایدار» به عنوان یک پارادایم جدید توسعه، ادغام اثرات زیستمحیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری در تاثیر ارزیابی‌ها، منجر به معطوف‌شدن توجه‌ها به اهداف پایدار در توسعه گردشگری شده است.کمیسیون جهانی محیط‌زیست توسعه (WCED) در گزارش آینده‌ی مشترک ما که به «گزارش برانتلند» معروف است توسعه پایدار را چنین تعریف می‌کند:«توسعه‌ای که نیازهای مردم کنونی را بدون از بین‌بردن توانایی نسل‌های آینده در بر‌آوردن نیازهای‌شان برطرف می‌کند».
بنابراین توسعه را زمانی پایدار می‌خوانیم که مخرب نباشد و امكان حفظ منابع، از آب و خاك تا منابع ژنتيكي، گياهي و جانوري را براي آيندگان فراهم آورد. اساس اکوتوریسم بر پایه توسعه پایدار، بر این مبنا استوار است که چگونه گردشگر بدون این‌که تاثیر منفی بر منابع طبیعی و فرهنگی بگذارد، بتواند برای ارتقای سطح آگاهی، گذراندن اوقات فراغت و لذت‌جویی سفر بکند و پس از مشاهده‌ی جذابيت‌ها، بدون آسیب‌رساندن، محل را ترك كرده، امكان استفاده را براي ديگر علاقه‌مندان باقي بگذارد. از آن‌جایی که يكي از مهم‌ترين شاخص‌ها در گردشگري پايدار، شاخص‌هاي زيست‌محيطي است، توجه به محیط‌زیست و تلاش برای محافظت از آن، هدف اصلی سیاست‌گذاری برای توسعه پایدار است. مسائلی از قبیل افزایش جمعیت و فشار بر منابع طبیعی، فرسایش خاک، تغییرات و نابودی زیستگاه‌های ساحلی، افزایش آسیب‌‌پذیری برابر آتش‌سوزی جنگل‌ها، خشک‌شدگی و آلودگی آب‌های زیزمینی، به خطرافتادن بهداشت و سلامتی ناشی از شبکه‌های ناکافی دفع و بازیافت زباله و ردپای کربن، محیط‌زیست و جوامع انسانی را بیش از پیش تهدید می‌کند. بهترین راه برای حل این مشکلات، «توسعه‌ی پایدار گردشگری» و بهبود «مدیریت زیستمحیطی» و «تسهیلات گردشگری» برای کاهش آسیب‌های احتمالی آن است که به عنوان رهنمونی برای مدیریت کلیه منابع قلمداد می‌شود.
ایران با وجود مکان‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی بی‌نظیر یکی از مقاصد جذاب گردشگری است. با این‌حال تاكنون به دلايل متعددي هنوز نتوانسته به جايگاه شايسته‌ای در صنعت توريسم دست بيابد و از نظر درآمد گردشگری در جایگاه کم‌درآمدترین کشورهای جهان جا گرفته و میان جاذبه‌های گردشگری و میزان درآمد آن هم‌بستگی معنی‌داری مشاهده نمی‌شود. بنابراین توسعه‌ی گردشگري بین‌المللی در ايران يك ضرورت اجتناب‌‌‌ناپذير است. با توجه به تحقیقات انجام‌شده و بررسی ادبیات پیشین در خصوص موانع و چالش‌های موجود بر سر راه رشد و توسعه‌ی گردشگری بین‌المللی، می‌توان به موارد زیر به عنوان راهکارهای موثر در مسیر توسعه‌ی گردشگری در ایران اشاره کرد:
ارائه‌ی تعريف جامعی از صنعت گردشگري به عنوان یک اولویت و تعیین اهداف مورد نظر آن، جلوگیری از تعدد مراکز تصمیم‌گیری و تقویت سازمان اصلی متولی صنعت گردشگری، سیاست‌گذاری مشترک ذی‌نفعان این حوزه، حمایت و سرمايه‌گذاري در بخش خصوصی، افزايش اعتبارات بخش جهانگردي، تسريع در تكميل طرح‌هاي نيمه‌تمام، جلوگیری از اعمال و تحمیل سلایق شخصی و ارایه راهکارهای علمی و به‌روز بازاریابی، تعامل با فرهنگ‌ها و تمدن ملل ديگر، ایجاد تفاهم‌نامه‌هاي بین‌المللی با کشورهاي گردشگرفرست و قطب‌هاي گردشگري براي ارائه تسهیلات به گردشگران خارجی از جمله حذف روادید، تامین امنیت مرزی و راه‌های مواصلاتی، پرهیز از نگاه صرفاً امنیتی به گردشگران بین‌المللی و توجه به ابعاد اقتصادي (اشتغالزایی و درآمدزایی)، تقویت زيرساخت‌هاي اقامتي و رفع نقاط ضعف خدمات هتل‌داری و رستوران‌داری، توسعه خدمات حمل‌و‌نقل، هواپيمايي و فرودگاهي، بهبود تاسیسات بهداشتی و شبکه‌های آب و ارائه‌ی امکانات و خدمات در سطح استانداردهای بین‌المللی، استفاده از تجربيات کشورهای موفق در حوزه‌ی گردشگري و توجه خاص به فناوری‌های نوین، به‌ویژه گردشگری الكترونيكي (ET)، تدوين طرح‌هاي جامع گردشگري براي هر يك از استان‌هاي كشور با توجه به ويژگي‌هاي تاريخي، فرهنگی و مذهبي آن‌ها و تشویق جامعه‌ی میزبان به مشارکت، توجه ویژه به ظرفیت تحمل جاذبه‌ها و اکوتوریسم (طبیعت‌گردی)، آینده‌نگری و يافتن بازارهاي هدف و برنامه‌ريزي براي ورود و نفوذ به اين بازارها، برگزاری هفته‌های فرهنگی ایران در کشورهای هدف، حضور فعال در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي خارج از كشور، ایجاد سیستمی مدون جهت تبلیغات جاذبه‌های گردشگری ایران، تربيت نيروي انساني متخصص (خدمات‌دهندگان و راهنمايان مسلط به زبان انگليسي و علاقه‌مند به كار، تدريس رشته‌هاي مختلف تحصيلي در دانشگاه‌ها، مديريت گردشگري، هتلداري و …، براي پرورش كارشناسان خبره) که اهداف بیان شده، از عوامل دست‌یابی به افق‌های چشم‌انداز این صنعت هستند.
توسعه گردشگري بین‌المللی احياي غرور ملي است. از اين‌رو با اهتمام در استفاده‌ی مناسب از راهکارهای بررسی شده و رفع بروکراسی‌های سختگیرانه با طراحی یک سیستم مدیریتی با استراتژی قوی و خط‌ومشی‌گذاری منعطف، با توجه به پتانسیل‌ها و قابلیت‌های کشور می‌توان به نتایج مثبتی در زمینه‌ی توسعه و رشد و شکوفایی گردشگری بین‌الملل در ایران با رویکرد توسعه پایدار رسيد.
