هدف ساختار آموزش انیمیشن فعلی ورود به صنعت نیست
وبینار «انیمیشن ایران: از آموزش تا صنعت» با حضور متخصصان حوزه انیمیشن باهدف واکاوی حلقه مفقوده میان آموزش و صنعت انیمیشن ایران عصر دیروز برگزار شد.
بنا بر گزارش سایت هنردستان به نقل از روابط‌عمومی استودیو هورخش، وبینار «انیمیشن ایران: از آموزش تا صنعت» با حضور فاطمه حسینی‌شکیب (استاد دانشگاه و عضو هیات‌علمی گروه انیمیشن دانشگاه هنر)، اشکان رهگذر (نویسنده، کارگردان و موسس استودیو هورخش)، شهلا پورآرین (دبیر رسمی آموزش و پرورش) و علی عزیزی (استاد دانشگاه) عصر دیروز در وب‌سایت مدرسه هورخش برگزار شد. بالغ بر سیصد مخاطب از دانشجویان، اساتید و علاقه‌مندان حوزه انیمیشن در این وبینار حضور داشتند.
رهگذر: آموزش انیمیشن همیشه مساله من بوده است
اشکان رهگذر، نخستین سخنران این وبینار بود و او در خصوص مساله آموزش انیمیشن گفت: آموزش در این حوزه همواره مساله من بوده است، چه زمانی که می‌خواستم وارد صنعت انیمیشن شوم و می‌خواستم بفهمم که باید از کجا شروع کنم و اصلاً لازم است که در هنرستان یا دانشگاه انیمیشن بخوانم و چه زمانی که وارد حوزه تولید شدم و اساسی‌ترین سوالم این بود که چطور باید نیروهای متخصص را تامین بکنیم.
موسس استودیو هورخش تاکید کرد: درنتیجه در تمام سالیانی که در حیطه انیمیشن فعالیت داشته‌ام، آموزش مساله من یا به‌نوعی ما بوده و البته در تمام این سالیان، ما چه در سیستم سرمایه انسانی استودیو و چه در مدرسه انیمیشن هورخش روی این مسئله سرمایه‌گذاری کرده‌ایم.
او با اشاره به‌نظام آموزشی کشور عنوان کرد: رویکرد من به آموزش این‌طور نیست که بپرسم چرا آموزش چنین و چنان است، چون می‌دانم فعالان حوزه آموزش انیمیشن بهتر می‌توانند به این پرسش پاسخ بدهند و می‌دانم که جواب‌دادن به این سوال کار این وبینار هم نیست. به نظرم این وبینار می‌تواند به واکاوی، هم‌افزایی و آسیب‌شناسی این حوزه کمک بکند.
رهگذر با مطرح کردن این سوال که خواسته بخش صنعت از آموزش انیمیشن چیست، توضیح داد: مشکل ما اینست که وقتی می‌خواهیم پروژه‌ای را انجام دهیم، نمی‌توانیم در حد قابل‌توجه‌ای نیروی حرفه‌ای پیدا بکنیم. به همین دلیل است که امروز ما در استودیو هورخش، مجبوریم مدرسه آموزش انیمیشن راه‌اندازی یا فرایند کارآموزی جدی در استودیو برقرار بکنیم، چون حتی فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد انیمیشن هم مجبور هستند کارآموزی بگذرانند و توانایی کافی را ندارند که مستقیماً وارد بحث تولید بشوند.
او ادامه داد: سوال من اینست که چرا با توجه به زمان و سرمایه‌گذاری که روی این دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود، آن‌ها نمی‌توانند مستقیماً وارد بازار کار بشوند. به نظرم جواب این سوال را باید در نحوه آموزش جست‌وجو بکنیم، چون بستر آموزش ما تجربی نیست، در حالی‌که انیمیشن یک هنر عملی و تجربی است و خود من هم انیمیشن را از انیمیشن ساختن یاد گرفتم.
کارگردان انیمیشن سینمایی «آخرین داستان» تاکید کرد: در کنار این موضوع، اساساً استاندارد آموزش سرمایه انسانی ما پایین است، دو ویژگی خودآموزی و کارگروهی را ما باید بیشتر در آموزش آن هم نه لزوماً در دانشگاه یا دبیرستان، بلکه از اولین سال‌های تحصیل یاد بگیریم. چون این دو ویژگی به ما در پیشبرد کارها کمک می‌کند، بخصوص که انیمیشن یک کار گروهی است و این موضوع باید در طی سالیان در شخص فرهنگ‌سازی بشود.
او ادامه داد: متاسفانه در حیطه انیمیشن، مدیران دولتی بیشتر به فکر تجهیزکردن سخت‌افزارها هستند، در حالی‌که باید در حوزه آموزش سرمایه‌گذاری بکنیم، چون انیمیشن، رشته انسان‌محور است. مانند صنعت فولاد، شیشه و … نیست که مواد اولیه نیاز این صنعت باشد. نیاز این صنعت هنرمند است و این هنرمند در پروسه آموزش باید تربیت بشود تا بتواند کار را جلو ببرد.
رهگذر با اشاره به مدرسان انیمیشن گفت: از دیگر معضلات آموزش انیمیشن عدم تخصص بیشتر مدرسان این حوزه بخصوص در مدارس مقطع متوسطه است. بسیاری از مدرسان تخصص کافی ندارند و عدم تعامل بخش آموزش با صنعت هم بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف انیمیشن است که متوجه ما تولیدکنندگان است.
حسینی‌شکیب: صنعت انیمیشن در ایران نوپاست
فاطمه حسینی‌شکیب، استاد دانشگاه و عضو هیات‌علمی گروه انیمیشن دانشگاه هنر با اشاره به این‌که مدافع وضعیت آموزش انیمیشن نیست،گفت: به نظر من مهم‌ترین مساله اینست که بتوانیم معضلات این بخش را تبیین و گزاره‌ها را برای خودمان تعریف بکنیم. در 13 سالی که من پس از تحصیل در انگلستان به ایران بازگشتم، مدام از همه می‌شنوم مشکل انیمیشن ایران، فیلم‌نامه است و این پرسش برایم پیش می‌آید که آیا اگر بتوانیم یک فیلم‌نامه از شرکت‌های انیمیشن‌سازی بزرگ دنیا مثل پیکسار یا دیزنی به ایران بیاوریم، قادر به ساختن آن هستیم؟!
او ادامه داد: این پریش ساده است و من می‌خواهم به روند کار بیشتر دقت بکنیم تا بفهمیم ما چه چیزهایی در انیمیشن ایران داریم و چه چیزهایی نداریم. در حال حاضر ما یکسری استودیو تولیدکننده انیمیشن داریم که می‌خواهند انیمیشن را به شکل انبوه و تجاری تولید بکنند. نه مانند مراکزی همچون مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که به دنبال ساخت کارهای هنری و تجربی هستند.
این استاد دانشگاه با اشاره به تاریخچه انیمیشن در ایران توضیح داد: برای جواب به این سوال‌ها باید در ابتدا به تاریخ آموزش انیمیشن در ایران نگاه بکنیم. انیمیشن چند سال قبل از انقلاب در کانون پرورش فکری شروع شد، آن‌ها به هنرمندان پول می‌دادند تا تجربه بکنند و به این دوران، دوران طلایی انیمیشن می‌گویند. در این دوران ما هرگز تجربه تولید انبوه انیمیشن یا انیمیشن تجاری را نداشتیم و تنها تعداد کمی تبلیغات انیمیشنی داشتیم و اصلاً با چالش امروز استودیوها مواجه نبودیم.
او ادامه داد: یکی، دو سال پیش از انقلاب بود که آقای زرین‌کلک رشته فوق‌لیسانس انیمیشن را در دانشگاه فارابی راه‌اندازی کرد که هنرمندانی مانند خانم مهین جواهریان از دانشجویان آن دوره هستند. بعد از انقلاب هم در طی انقلاب فرهنگی تا اواخر سال 1369 خبری از رشته انیمیشن نبود و در این سال بود که در دانشگاه هنر، بازهم کارشناسی ارشد انیمیشن راه‌اندازی شد که دوباره استاد زرین‌کلک در این نقطه حضور موثر داشتند.
حسینی‌شکیب عنوان کرد: هیچ‌کس در این زمان نپرسید چرا این رشته باید کارشناسی ارشد داشته باشد و کارشناسی نداشته باشد، هیچ‌کس نپرسید برنامه آموزش این رشته از کجا آمده. حتی خود من که طی 10، 12 سال گذشته تلاش کرده‌ام کارشناسی این رشته را راه بیندازم به دلایل مختلف نتوانسته‌ام. ما در حال حاضر فقط در دانشگاه صداوسیما رشته‌ای به عنوان تلویزیون و هنرهای دیجیتال با گرایش انیمیشن در مقطع لیسانس داریم که در دانشگاه دامغان و شیراز هم همین برنامه دنبال می‌شود.
او با طرح این پرسش که «لیسانس انیمیشن کجاست؟»،گفت: دوره ارشد، اساساً دوره پایان‌نامه نظری است و وزارت علوم از شما فیلم نمی‌خواهد. این نیروهایی که آقای رهگذر از آن صحبت می‌کنند در طی دوره لیسانس باید آموزش ببینند، چون چهار سال فرصت دارند. در حالی‌که در طی مطالعات اخیرم در خصوص اقتصاد انیمیشن متوجه شدم بیشتر از 60 درصد از نیروهای متخصص انیمیشن که امروز فعال هستند، دارای مدرک مرتبط با انیمیشن یا هنر هستند و اتفاقاً یک لیست مفصل از 50 نفر نیروی سرشناس انیمیشن ایران دارم که نشان می‌دهد همگی کارشناسی ارشد انیمیشن دارند، حتی در جشنواره پویانمایی امسال شاهد بودیم جوایز اصلی این جشنواره را فارغ‌التحصیلان رشته انیمیشن دانشگاه‌های ما گرفتند.
حسینی‌شکیب تاکید کرد: من ناامید نیستم، فقط می‌خواهم بگویم که به نظر من ما در نقطه‌ای قرار داریم که یا می‌توانیم اوج بگیریم و یا افول کنیم، چون امروز بسیاری از نیروهای تاثیرگذار انیمیشن ایران دارند از فهرست سرمایه انسانی انیمیشن خارج می‌شوند، چراکه استودیوها قادر به پرداخت دستمزدی نیستند که آن‌ها در همکاری با استودیوهای خارجی یا ورود به بازار NFT می‌توانند دریافت بکنند.
او با بیان این‌که تمام استودیوهای تولیدکننده انیمیشن ایرانی در مقطعی مجبور به آموزش نیروهای‌شان شده‌اند، توضیح داد: ما در زمینه انیمیشن هنری هیچ‌چیز کم نداریم. حتی بسیاری از کشورها آرزو دارند جای ما باشند، چون ما سابقه و تاریخچه و ریشه داریم. اتفاقاً در حوزه انیمیشن تجربی در خارج از ایران بسیار شناخته‌شده هستیم و ما را قبول دارند. مهم است که بدانیم این در بحث انیمیشن صنعتی است که ما امروز به مشکل برخورده‌ایم و صحبت من اینست که تاسیس رشته دانشگاهی انیمیشن در ایران هیچ ارتباطی به این صنعت نداشته است.
مولف کتاب «جستارهایی در اقتصاد انیمیشن» بیان کرد: من در دوره‌ای بورسیه‌ای برای خواندن دکترای انیمیشن گرفتم و اصلاً کسی نمی‌دانست من باید چه رشته‌ای در انگلستان بخوانم و چه دستاوردی در ایران ارائه بدهم. حتی پیشنهاد این بود که کارگردانی انیمیشن بخوانید، در حالی‌که اساساً مقطع دکترا، مقطع تئوری و نظری است. این شد که من مطالعات انیمیشن خواندم و برگشتم. اولین پرسش از من این بود که آن‌جا با چه نرم‌افزاری کار می‌کردید و من گفتم وُرد، چون در این رشته من فقط مشغول مطالعه، نگارش مقاله و پژوهش بودم.
او ادامه داد: زمانی هم که برگشتم کسی برای من برنامه‌ای نداشت. من همان واحدهایی را تدریس کردم که پیش از رفتن هم تدریس می‌کردم. باور بکنید من تصادفی اینجا هستم! حتی می‌توانم بگویم هرگز کسی از ما نپرسیده شما چه چیزی تدریس می‌کنید و رابطه‌اش با صنعت چیست! همه این موارد در اثر یکسری تصادف و الگوی آزمون و خطا شکل‌گرفته و باعث شده ما امروز اینجا باشیم.
حسینی‌شکیب با اشاره به متولی‌نداشتن انیمیشن عنوان کرد: جامعه انیمیشن ایران متولی ندارد، از قدیم یکسری ارگان دولتی بوده‌اند که کمی در این راه پول خرج کرده‌اند و به قول آقای رهگذر هم اکثر این بودجه‌ها صرف خرید تجهیزات شده، چون اکثراً مهندس هستند و فکر می‌کنند این‌طوری به انیمیشن می‌توانند کمک بکنند. اصلاً خبر ندارند جامعه انیمیشن کجا هستند و چه کاری انجام می‌دهند، در حالی‌که صنعت انیمیشن روی شاخ سرمایه انسانی می‌چرخد، چون یک صنعت خلاق است.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: بحث ما در حوزه انیمیشن ایران هیچ‌وقت صنعتی نبوده، حداقل نه به شکلی که استودیو هورخش نگاه می‌کند. این نگاه جدید است و تا پیش از حضور استودیوهای جدید، بازاری خارج از مرکز صبا برای انیمیشن نداشته‌ایم. در هر صورت یک کالای صنعتی نیاز به بازار دارد و بازار انیمیشن ایران تا پیش از دوره جدید، دهه 90 کجا بود؟! در حال حاضر بازار بزرگ‌تری نسبت به صبا که کل بودجه سالانه‌اش 50 میلیارد تومان است به‌واسطه وب‌سری‌ها، آموزش و تبلیغات شکل‌گرفته، ولی برای این بازار نیاز داریم درباره صنعت انیمیشن حرف بزنیم و آن را بازسازی بکنیم.
پورآرین: دید دانش‌آموزان نسبت به رشته انیمیشن واقعی نیست
شهلا پورآرین، دبیر رسمی آموزش‌وپرورش و سرگروه انیمیشن و تولید برنامه تلویزیونی در اداره کل آموزش‌وپرورش تهران مهمان دیگر این برنامه بود که از طریق اینترنت در این وبینار حاضر شد، او درباره آموزش انیمیشن در هنرستان‌ها گفت: بچه‌ها بیشتر به خاطر تماشای انیمیشن‌ها و انیمه‌ها به رشته انیمیشن علاقه‌مند می‌شوند و دید واقعی نسبت به این رشته ندارند.
او ادامه داد: به همین دلیل ما در هفته مشاغل که در اردیبهشت هرسال برگزار می‌شود، آن‌ها را به مدارس مختلف می‌بریم تا با رشته‌ها و محصلان این رشته‌ها از نزدیک آشنا بشوند، ولی برای ما بسیار بهتر است بتوانیم آن‌ها را به جای هنرستان به استودیوهای انیمیشن ببریم تا با کار در این حوزه درست‌تر آشنا بشوند. این خواسته از طرف ما وجود دارد و امیدوارم که بخش صنعت پذیرای ما باشد. اگر این اتفاق بیفتد، باعث نمی‌شود که دانش‌آموزان سال دهم به خاطر روند طاقت‌فرسای طراحی از این رشته زده بشوند و انگیزه‌شان را از دست بدهند.
پورآرین تاکید کرد: به نظرم یکی از بزرگ‌ترین معضلات ما در رشته انیمیشن هنرستان‌ها، عدم غربال‌گری ورودی‌های این رشته است. از طرف دیگر ما نیروی متخصص کافی برای تدریس این رشته در هنرستان‌ها را نداریم و حتی اگر نیروی توانایی داریم، این نیرو تجربه عملی ساخت انیمیشن را ندارد. زمانی که این مدرسان، انیمیشن تدریس می‌کنند، چطور می‌توانیم از دانش‌آموزان توقع داشته باشیم متخصص بشوند؟!
او با اشاره به تجربه خودش در حوزه آموزش انیمیشن گفت: من در طول یکی، دو سال اخیر متوجه شده‌ام باید دست معلمان متخصص را باز بگذارم، چون تا قبل از این تمام توجه من به تدریس کامل کتاب بود، ولی در تجربیات دیگری متوجه شدم، مثلاً یک معلم رشته انیمیشن تصمیم گرفته است به جای تدریس کتاب با بچه‌ها انیمیشن بسازد و قطعاً دست چنین معلمی را باید باز گذاشت.
عزیزی: سیستم آموزش ناکارآمد نیست
علی عزیزی، مدرس دانشگاه و مدیر مدرسه هورخش در ادامه این وبینار گفت: فکر می‌کنم توقع صنعت از نظام آموزشی برای این‌که بتواند نیروهایش را از این نظام بگیرد، توقع بجایی است حتی اگر امروز این صنعت کوچک تلقی بشود، چون این صنعت قاعدتاً در یک سیستم مطلوب باید نیروهای خود را از مراکز آموزش بتواند تأمین کند، ولی از طرف دیگر احساس می‌کنم صنعت رغبتی ندارد که این هنرمندان یا فارغ‌التحصیلان را جذب بکند و آن‌ها هم نمی‌خواهند در صنعت حضور پیدا بکنند.
او ادامه داد: بسیاری از هنرمندان دیگر پروژه‌های داخلی قبول نمی‌کنند، بیشتر جذب پروژه‌های خارجی یا بازار NFT شده‌اند و توانایی شرکت‌های داخلی برای به کارگرفتن این افراد محدود شده است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان یا افراد توانمند این حوزه ترجیح می‌دهند فیلم خودشان را بسازند، با جایزه‌هایش زندگی بکنند و دنیا را بگردند.
عزیزی تاکید کرد: با همه این احوال برخی از استودیوهایی تولیدکننده فعلی انیمیشن ما با 100 درصد نیروی فارغ‌التحصیل رشته انیمیشن کار می‌کنند. من به این موضوع اذعان دارم برخی از دانشجویان ما توانایی لازم را ندارند و به سیستم آموزشی نقد دارم، هرچند آن را به صورت کلی ناکارآمد نمی‌بینم. بخش‌هایی که در سیستم آموزشی ما برایشان هدف ترسیم شده، خوب عمل کرده‌اند، یعنی هدف‌شان تربیت نیروی پژوهشگر و کارشناس در مقطع ارشد بوده که در این زمینه خوب عمل کرده، مشکل ما نداشتن نیروی تکنیسین است که اصلاً هدفی براین مبنا در نظام آموزشی نداشته‌ایم.
وبینار «انیمیشن ایران: از آموزش تا صنعت» از سوی مدرسه هورخش عصر روز سه‌شنبه، 4 مردادماه برگزار شد.
