گفت­وگو با «عرفان پهلوانی» درباره‌ی برگزاری بیست‌­وهفتمین جشنواره­‌ی مناطق تئاتر فجر

ارائه­‌ی دستاوردهای هنری نو در جشنواره‌­ها

فاطمه صفت­‌زاده: هفت سال گذشت! از گذشته تا اکنون، در همه­ آیین ­ها و سرزمین­های مختلف، عدد هفت رمز بوده و است. هفت سالی بود که جشنواره­ مناطق در جشنواره­ های بین­المللی تئاتر فجر برگزار نمی­شد و جای خود را به راهکارهای دیگری سپرده بود؛ راهکارها و فرآیندهایی که رضایت هنرمندان تئاتر را در پی نداشت و این هنرمندان هنرهای نمایشی مطالبه­گر برگزاری مجدد جشنواره­های مناطق بودند. دکتر کاظم نظری به عنوان مدیر کل اداره­ی کل هنرهای نمایشی به این مطالبه­ بر حق هنرمندان هنرهای نمایشی نگاهی ویژه کرد و با یاری پروردگار و همراهی و تلاش هنرمندان و دست­اندرکاران هنری، جشنواره­های مناطق در چهار استان کرمانشاه، بوشهر، مازندران و فارس و در دی­ماه 1401 برگزار شدند.«عرفان پهلوانی» بازیگر، مدرس دانشگاه و منتقد هنری در دو جشنواره­ منطق ه­ای کرمانشاه و مازندران به عنوان منتقد حضور داشت. او هم­چنین تنها فردی بود که در یکی از سی ­وچهار جشنواره­ استانی امسال، در مقام منتقد فعال بود. با پهلوانی به گفت ­وگو نشستیم تا از نگاه ایشان،که سابقه­ پژوهش و داوری دارند، برگزاری آن سه جشنواره را بررسی بکنیم.

عرفان پهلوانی

آقای پهلوانی، حال‌وهوا و کارکرد دو جشنواره­ منطقه­‌ای کرمانشاه و مازندران و جشنواره­ استانی قم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در آغاز یکایک چندصد هنرمند و دست­اندرکار هنری را که برای برگزاری جشنواره­ های منطقه ­ای، آن هم پس از هفت سال،کوشش فراوانی را به انجام رسانیدند و چراغ آن را روشن کردند، سپاس ویژه می­گویم. از یاد مبریم که ما به لحاظ اجتماعی و اقتصادی در شرایط ویژه­ای هستیم و برگزاری جشنواره­ ها با دشواری‌های فراوانی همراه است. من به عنوان منتقد در دو جشنواره­ منطقه­ ای کرمانشاه و ساری حضور داشتم و تلاش هنرمندانه­ بیش از سی گروه هنری را از بیش از پانزده استان زیبای ایران به تماشا نشستم. افزون بر آن باید به عرض و آگاهی خوانندگان این گفت­‌وگو برسانم که امسال سی­‌وچهار جشنواره­ استانی تئاتر برگزار شد و گویا من تنها فردی بودم که به عنوان منتقد در یکی از این جشنواره­‌ها حضور یافتم و پیش‌تر دو نمایش برگزیده­ جشنواره­ تئاتر استان قم را که در جشنواره­ منطقه‌­ای شیراز هم اجرا داشتند به تماشا نشسته­‌ام. برگزاری چنین جشنواره­‌هایی می­توانند تاثیر فرهنگی بسزایی بر جامعه داشته باشند. از ژرفای دل و جان آرزو دارم روزبه‌روز بر تماشاگران آفریده­‌های هنری ارائه‌شده در جشنواره­‌ها افزوده بشود تا تاثیرگذاری فرهنگی آن­ها از نگاه چگونگی و چندی گسترش و افزایش یابد. یادآور می‌­شوم که از پانصد سال پیش از میلاد مسیح (ع) تا کنون، از جشنواره­‌های دیونیزوسی که به گفتاری خاستگاه هنر تئاتر بوده­‌اند تا امروز، یکی از بارزترین و برجسته­‌ترین کارویژه­‌های جشنواره­‌ها ارائه و عرضه­ دستاوردهای نو و تازه­ هنری بوده و است.

به نظرتان ارائه­ این دستاوردها در چه زمینه­ ای نمود بیش‌تری دارد؟

این مهم را می ­شود در دو زمینه­ محتوا و ساختار مورد بررسی قرار داد. در زمینه­ محتوا می­توان در ساحت اندیشه به سوژه­‌هایی پرداخت که هنرمندان پیش­‌تر به هر دلیلی نگاه و درنگ کم‌تری بر آن­ها­ داشته‌اند یا سوژه­‌هایی که پیش­تر به آن‌ها پرداخته شده است، ولی می‌­شاید و می‌­برازد که با رویکرد و نگاهی نو به آن‌ها بپردازیم. در زمینه­ ساختار و زیبایی‌­شناسی نیز باید به این نکته توجه داشته باشیم که دانش، فناوری و پیشرفت­‌های علمی می‌­توانند یاری­گر هنرمندان برای طرح گفتمان­‌های نو و تازه­ هنری و خردگرایانه باشند.

رسیدن به این دستاوردها چگونه ممکن است؟

می‌­بایست هنرمندان پیوند و ارتباط ژرف­‌تر، بهتر و بیش‌تری را با جامعه داشته باشند و با نگاهی شناخت‌گرایانه و آینده‌­پژوهانه پیش‌­بینی بکنند که در آینده­ نزدیک و حتی دور، چه سوژه­ ها و گفتمانی، چه در ساحت اندیشه و محتوا و چه در ساحت فرم و ساختار مورد نیاز و ضرورت است تا دقیق­‌تر و جزیی‌­تر به آن‌ها پرداخته شود.

در میان آثار جشنواره چنین نگاهی را شاهد بودید؟

شوربختانه در بیش‌تر نمایش­ های جشنواره ­های یادشده، این کمبود را احساس کردم و هنرمندان، چنان که شایسته و برازنده است، دستاوردهای نو و تازه­ هنری را چه در محتوا و چه در ساختار ارائه نکردند.

عرفان پهلوانی

دلیل کم‌بودن یا نبودن آثاری با نگاه نو را چه می­دانید؟

گمان دارم کیفیت ارتباط هنرمندان با جامعه، مردم و پیرامون خود مطلوب و کافی نیست. از همین روی، نمی­توانند محرک­ های لازم را دریافت کنند و پاسخ هنرمندانه و نوآورانه­ خود را به آن محرک­ ها ارائه بدهند. از یاد مبریم که هنر ناب و راستین، پیوند و ارتباط ژرف و ناگسستنی با خلاقیت و نوآوری دارد و راه‌های کلیش ه­ای و پوسیده، ما را به آبادی ­های تازه نخواهند رساند.

به نظر شما اهمیت و جایگاه آموزش هنرمند در روند خلق اثر نوی‌ هنری چیست و کجاست؟

نباید بدین مهم که می­ فرمایید، به عنوان یک گزاره­ کلی نگریست، بلکه می­ شاید که با یک نگاه آسیب‌شناسانه­ دقیق و جزیی، به این بپردازیم که هنرمندان جوان ­تر، در چه بخش ­هایی بیش‌تر نیازمند آموزش یا به مفهمومی بهتر، پرورش هستند. برای نمونه با بررسی بیش‌تر نمایش ­های اجراشده در دو جشنواره­ منطقه­ ای کرمانشاه و ساری و نیز جشنواره­ تئاتر استانی قم، با یادکرد این نکته که فرهنگ کشور ما بیش‌تر یک فرهنگ شنیداری است و در زمینه­ شعر و موسیقی در جهان نامدارتر هستیم،گمان می­کنم اهمیت فن بیان برای بازیگران ما چند چندان است. شاید بر همین مایه است که در بسیاری از نمایش ­های ما پیوند واژگانی و سخن، بارز و برجسته است و به دیگر گفتار دیالوگ­‌محور هستند اما شوربختانه بازیگران، به ­ویژه بازیگران جوان ­تر، آن­چنان که شایسته و بایسته است از فن بیان خوبی برخوردار نیستند. نکته­ درخور درنگ و اندیشه­ دیگر، نگاه آسیب­‌شناسانه به هنر نمایشنامه‌­نویسی این روزهای سرزمین سپندمان است، بیش‌تر نمایش‌نامه‌­های ارائه‌شده در جشنواره­ های یادشده کاستی­ های جدی ساختاری و تکنیکی دارند. برای نمونه بیش‌تر این نمایش‌نامه­ ها یا اصلاً داستان ندارند یا داستان دراماتیک آن­ها دیر آغاز می ­شوند. در بسیاری از آن­ها تکلیف قهرمان و ضدقهرمان، درگیری لازم دراماتیک و مساله­ اصلی نمایش‌نامه چندان روشن نیستند.

در زمینه­ کارگردانی نمایش­ها چه چالشی بیش‌تر توجه شما را جلب کرد؟

نکته­ درخور درنگ و اندیشه­ ای که باید بدان بپردازم بحث میزانسن است؛ ایجاد جذابیت بصری و تنوع دیداری تنها کارکرد میزانسن نیست، افزون بر ایجاد گیرایی و دگرگونگی دیداری، میزانسن باید در راستای انتقال معنا و عواطف صحنه هم عمل کند. چالش میان شماری از دارندگان نگاه و اندیشه بر سر اصطلاحی که می­خواهم از آن یاد کنم به جای خود اما اصطلاح رایجی وجود دارد که می­گوید فلان‌نمایش، رادیویی است، یعنی می‌توان چشم­ ها را بست، به گفت‌­وگوهای نمایش گوش کرد و نکته­ درخوری را هم از دست نداد. این یعنی میزانسن­ های نمایش ارزش افزوده­ای بر نمایشنامه و کارکرد دراماتیک لازم را ندارند. شوربختانه در بسیاری از نمایش ­های سه جشنواره­ قم،کرمانشاه و مازندران، میزانسن فقط در راستای ایجاد تنوع بصری و بدون برخورداری از ارزشی افزوده بر کلام و واژگان نمایش‌نامه بودند. همچنین میزانسن­ های این نمایش­ها در راستای انتقال معنا و عاطفه و ایجاد لایه­ های ژرف­‌ساختی اجرا تاثیر لازم را نداشتند. پیشنهاد و خواهشم نگاه جدی­‌تر به طراحی میزانسن برای نمایش­ها است. از یاد مبریم که با یک نگاه آسیب­‌شناسانه­ علمی و عمیق به نمایش­‌های اجراشده در جشنواره­های امسال و دسته­بندی کاستی­ های موجود، می­توان دوره­های آموزشی کارآمد، مورد نیاز و ضروری را طراحی و برگزار کرد و از هدر رفت بودجه‌های دولتی که سرمایه ­های ملی و به دیگر گفتار بیت‌­المال هستند، جلوگیری کرد.

چالش دیگر موجود در نمایش­های سه جشنواره­ قم،کرمانشاه و ساری را چه می­دانید؟

پیشنهاد و خواهشم اینست که بیش‌تر دوستان هنرمند در این گروه­ های نمایشی، نگاه دگرباره­ای به بحث ریتم، تمپو و سرعت اجرا داشته باشند. آن­چنان که روشن است، ما امروز زندگی پرشتابی را تجربه می­کنیم، ارتباط­های کوتاه پیامکی، آمدوشدهای مترویی، غذاهای فست­فودی و از این‌دست، مصداق­ هایی از زیست دچار شتابزدگی روزگار ما هستند. فارغ از آن‌که این شتابزدگی چه تاثیرهای مثبت و منفی­ای در زیست و زندگی ما دارد و با یادآوری این مهم که ریتم طبیعت ناب و بکر،کند و آرام است اما این شتابزدگی، پسند و سلیقه­ مخاطبان ما را به سویی برده که می­ شود گفت کم‌تر بردباری، شکیب و حوصله­ نمایشی با ریتم و تمپوی آرام را دارند. خواهش من اینست که مگر در شرایط خاص، ضروری و شاید استثنایی اثر، دوستان هنرمند، به ریتم آفریده­ های هنری­شان بازنگری داشته و آن را افزایش بدهند. البته این صرفاً به معنای تند دیالوگ‌گفتن نیست. شوربختانه شماری از دوستان با شتاب شگفت و عجیب‌وغریبی دیالوگ می­ گویند و اجازه نمی ­دهند بار معنایی و عاطفی کلام در ذهن و دل و جان تماشاگر جای بگیرد و نفوذ بکند. به­ویژه در لحظه­های خاص که تماشاگر نیاز به درنگ و اندیشه دارد، این یارا و فرصت از او سلب می­شود. شایسته است چیستی و چگونگی ریتم و تمپو در هنرهای نمایشی را بازنگری بکنیم و شتاب­زدگی در ادای دیالوگ را به مثابه‌ی ریتم و تمپوی مناسب برای اثر دراماتیک در نظر نگیریم.

آیا طراحی نور نمایش ­های اجراشده در این جشنواره‌­ها، نور امیدی بر دل تماشاگران برای ارتباط بهتر با هنر تئاتر می­‌تابانند؟

در بسیاری از نمایش­‌های اجراشده در این سه جشنواره، با قطع و وصل‌شدن­‌های پرشمار نور روبه‌­رو هستیم که اغلب ضرورت و نیاز هنری و دراماتیکی برای این تقطیع صحنه­ ها و نورها در جهان اثر موجود نیست. بهتر است با تمهیداتی از ایجاد این سکته­ ها و شکست ­ها در روند اجرای نمایش ­ها جلوگیری شود تا پیوند بهتر و ژرف­تری میان تماشاگران و نمایش ­ها ریخت بیابد.

به نظرتان هنرمندان این سه جشنواره چه اندازه در بهره­ گیری از سرمایه­ های فرهنگی و زیبایی‌شناسانه­ خودمان موفق عمل کرده­ اند؟

شوربختانه جز چند مورد کم‌­شمار، بیش‌تر هنرمندان گرامی شرکت­‌کننده در این جشنواره­ها، به سرمایه­ ها و داشته­ های فرهنگی و زیبایی شناسانه­ خودمان یا توجه لازم را نداشته­اند یا اگر هم داشته­اند، این نگاه، موزه­ای بوده. پرروشن است که ما سرمایه ­های فرهنگی و زیبایی شناسانه­ ارزشمندی داریم که هنرمندان می­توانند با نگاه روزآمد آن‌ها را به­روزرسانی بکنند و در پاسخ به محرک­های بیرونی، به یک ارائه­ هنری، این­جایی و اکنونی برسند تا ما با یک نمایش ایرانی امروزی روبه‌­رو بشویم. این مهم می­تواند آثار ما را در پهنه­ این کره­ خاکی بهتر و بیش‌تر جلوه‌گر سازد و ارتباط میان آثار هنری با مخاطبان را گسترش و افزایش بدهد.

پرداخت محتوایی نمایش­ ها به ارزش ­ها را چگونه ارزیابی می ­کنید؟

گرچه بیش‌تر هنرمندان شرکت­ کننده در جشنواره­ های یادشده، متعهدانه تلاش کرده­ اند به سوژه­ های ارزشمند و در پیوند با مناسبات ملی و آیینی بپردازند اما شوربختانه در بسیاری از لحظه­ های نمایش­ های خود دچار شعارزدگی و از ظرافت هنری لازم دور شده ­اند. روشن است که به ­ویژه در جهان هنر و ویژه‌­تر هنرهای نمایشی هرچه از شعارزدگی فاصله بگیریم و به تاثیرگذاری ناخودآگاه بیش‌تر بپردازیم و بها بدهیم، اثرگذاری آفریده­ های هنری ماندگارتر و ژرف­تر خواهند بود.

جایگاه نقد را در پیشرفت جشنواره­ های تئاتر چگونه ارزیابی می ­کنید؟

امیدوارم شناخت­گرایانه ­تر و آینده­‌پژوهانه ­تر از گذشته،گفتمان انتقادی در جشنواره ­های ما ساری و جاری بشود. نقد و تحلیل خردمندانه، چه به صورت حضوری و چه به ریختار نوشتار، چه در یک گفت­وگوی رسمی و چه در یک گپ دوستانه، باید جدی در نگاه آورده بشود؛ نباید یک بخش جنبی و تزیینی از جشنواره باشد. بخش نقد جشنواره­ ها باید به­عنوان یکی از رکن ­های اساسی و اصلی در برنامه­ ریزی جشنواره­ ها مورد توجه قرار بگیرد و می­ بایست که از یک نگاه صرفا تبلیغاتی به این بخش دوری گزید. ما پیشرفت­ های اندیشه­ ای، فرهنگی و هنری نخواهیم داشت مگر آن که جدی­ تر، با دوری از تعصب و توهم، با سعه­ صدر، با نیک‌اندیشی و با فرهنگ­سازی موثر به نهادینه‌کردن گفتمان انتقادی بپردازیم؛ برگزاری نشست­ های نقد و بررسی و انتشار نوشته ­های تحلیلی و انتقادی را، تکرار از باب تاکید می­ کنم، به دور از نگاه ابزاری صرفاً تبلیغاتی به آن­ها، جدی بگیریم. امیدوارم در برنامه­ ریزی­ ها، مدیران مسوولانه به بحث نقد نگاه ویژه بکنند. اسکار یکی از معتبرترین جایزه­ های هنری در جهان به ­شمار می­ آید که در واقع جایزه­ منتقدان هنری و سینمایی است. جا دارد و چه خوش است که در جشنواره­ های تئاتری ما هم جایزه­ ویژه­ منتقدان طراحی و در نگاه آورده بشود. فعالیت پیوسته و پویای منتقدان و ارتباط ژرف­‌تر ایشان با هنرمندان، به­ ویژه هنرمندان هنرهای نمایشی، یکی از نکته­ هایی است که باید در برنامه­ریزی و برگزاری جشنواره­های تئاتری ما مورد توجه باشد تا از دستاوردهای این مهم بهره‌­مند بشویم.

و کلام آخر؟

به عنوان سخن پایانی یادآوری این نکته را در خور و شایسته می­دانم که ما در سرزمینی به نام ایران زندگی می­کنیم که به گفته­ زنده­ یاد «محمدعلی اینانلو» جهانی است در یک مرز. یکی از ویژگی­ه ای بارز و برجسته­ این سرزمین سپنتای هزاره ­ها، این سرزمین پاک و خوش­انرژی، تنوع و گوناگونی پرشمار آیینی، زبانی، فرهنگی، نژادی و… است. هر بوم و بر از این سرای بزرگ و اهورایی، دارای چالش­ هایی است. پس چه خوش است اگر هنرمندان ما داستان­ه ا و کاراکترهای قومی و نژادی خود را با نگاه ویژه­ی همان بوم و بر پردازش بکنند. برای نمونه چرا باید نمایشی را از شهر خلخال تماشا کنیم که رویدادگاه داستان در گیلان است و کاراکترهای آن با لهجه­ مشهدی حرف می ­زنند؟! روشن است که خود خلخال دارای ارزش ­های فرهنگی و چالش­ هایی است که به عنوان محرک برای آفریدن یک آفریده­ هنری نمایشی کافی و وافی هستند. نمی­دانم چرا هنرمندان ما گاهی سراغ روایت داستان­ های آدم­ هایی می­ روند که شناخت بسیار اندکی از آن­ها دارند!

5/5 - (1 امتیاز)
فیلم کوتاه

فیلم کوتاه «تگرگ» کلید خورد

یک قصه دراماتیک درباره تردید‌ و تحیر فیلمبرداری فیلم کوتاه داستانی «تگرگ» به تهیه‌کنندگی حمیدرضا منتظری و کارگردانی مریم صالح‌پور در قم آغاز شد. به گزارش

ادامه مطلب »
هنرهای تجسمی

فراخوان طراحی پوستر TPAM 2024 

فراخوان طراحی پوستر TPAM 2024 منتشر شد . به گزارش هنردستان ، این رقابت توسط دوسالانه ی بین المللی Theatrical Posters Armenia 2024 برگزار می شود و به عنوان یک پلت فرم معتبر جهانی از

ادامه مطلب »