این‌جا طراح نور باید ایده‌هایش را بکُشد!
سایت هنردستان: نمایش «خانم» به نویسندگی و کارگردانی تینا بخشی،که از تاریخ ۲۹ خردادماه تا ۲۳ تیرماه در خانه هنرمندان اجرا و با استقبال خوب تماشاگران روبه‌رو شده بود، از دهم مردادماه اجراهای خود را در پردیس تئاتر شهرزاد ادامه داد و اکنون روزهای پایانی خود را پشت سر می‌گذارد. این نمایش برداشتی آزاد از نمایش‌نامه «کلفت‌ها» اثر «ژان ژنه» فرانسوی است. سارا سیبی، ساغر طاهرپور و رضا امانلو بازیگران نمایش «خانوم» هستند اما علاوه بر بازیگران،که با بازی‌های خوب و بی‌نقص خود ارزش کیفی نمایش را بالا برده‌اند، برخی عوامل فنی نیز در اجرای هرچه بهتر «خانوم» نقش موثر داشته‌اند. یکی از آن‌ها، ایمان اسماعیلی است که طراحی نور نمایش را بر عهده داشته است. اسماعیلی کار خود را به عنوان طراح نور از سال 90 آغاز کرده و تا کنون نور نمایش‌های بسیاری را طراحی و اجرا کرده است. او با نمایش‌های مختلفی در هشت دوره از جشنواره تئاتر فجر حضور داشته و یک بار در سال 97 برای نمایش «عروسی خون» به کارگردانی فضل‌الله عمرانی کاندیدای بخش بین‌الملل این جشنواره بوده. اسماعیلی طی یک ماه گذشته، برای چهار اثر طراحی نور انجام داده که نمایش «خانوم» آخرین مورد از آن‌هاست. به بهانه حضور ایمان اسماعیلی در پروژه «خانوم» با او به گپ‌وگفتی داشتیم.
***
- چطور با خانم تینا بخشی آشنا و برای طراحی نور نمایش «خانوم» دعوت شدید؟
ـ من در نمایش دیگری طراح نور بودم و خانم بخشی بازیگر بودند. آن‌جا آشنا شدیم و ایشان پیشنهاد همکاری دادند. البته قبلاً خانم بخشی را به عنوان گریمور و طراح لباس می‌شناختم اما خیلی خوشحال شدم از پیشنهاد همکاری در نمایش «خانوم» و استقبال کردم.
- وقتی قرار شد نورهای این نمایش را طراحی بکنید، اولین ایده‌هایی که به ذهن‌تان رسید، چه بود؟ معمولاً بر چه مبنایی نور یک نمایش را طراحی می‌کنید؟
ـ اصول طراحی از نظر من اینست که طراح نور باید بر سالن اجرا، فضا و شیوه اجرایی کارگردان اشراف داشته باشد تا نور یک کار را طراحی بکند اما چون در ایران ما با فقر امکانات روبه‌روییم، بخصوص در سالن‌های خصوصی، طراح هر ایده‌ای تولید بکند، همان‌جا باید ایده‌اش را بُکُشد! در ذهنش تولید می‌کند و در ذهنش می‌کشد، چون وقتی می‌آیید در سالن، به شما می‌گویند ما شش پروژکتور می‌توانیم به شما بدهیم! که یعنی عملاً هیچ کاری نمی‌توانید بکنید، ولی من با این جمله طراحی نور را یاد گرفتم که شما هر وقت هر کجا رفتید، با این دیدگاه بروید که انگار سالن هیچ پروژکتوری ندارد. حالا شما چطور می‌خواهید طراحی بکنید؟ من هم با این دیدگاه شروع کردم اما خوشبختانه چون خانم بخشی خودش طراح بوده، دستم را خیلی باز گذاشت، یعنی از دید کارگردان به من نگاه نکرد، بلکه گفت «خودم طراح بوده‌ام و می‌دانم که طراح باید دستش باز باشد. هر کاری دوست داری بکن!».
- از آزادی عملی که کارگردان به شما داد، چطور برای طراحی نور «خانوم» استفاده کردید؟
ـ سعی کردم نسبت به فقر امکاناتی که داشتیم، یک فضای بسیار سرد بسازم که مرگ حس را تداعی بکنیم، چون ماجرا مربوط به عاشقی ژان است که یک عشق ممنوع داشته و کشته می‌شود. به همین دلیل تلاش کردم فضای سردی در کار داشته باشیم.
- آیا نورهایی که الان طراحی کرده‌اید،کاملاً ایده و اجرای خودتان بوده یا از نظر و مشاوره خانم بخشی هم استفاده شده؟
ـ قطعاً نظرات خانم بخشی هم در کار بوده. من همیشه سعی کردم نظرات ایشان را در طراحی نور اعمال بکنم. هر چیزی را هم که می‌خواستم انجام بدهم، اول از خانم بخشی می‌پرسیدم. با این‌که هیچ‌وقت نگفتند «من دستت را می‌بندم یا این‌جا فلان‌کار را نکن»، ولی باز هم نظرشان را می‌پرسیدم.
- به نظرتان در تئاتر «خانوم» با این سبک از اجرا، نور چه‌قدر می‌تواند در بیان حس بازیگران و مفهوم نمایش تاثیرگذار باشد؟
ـ اگر امکانات نمایش کافی و دست طراح باز باشد، نور در هر سبکی از تئاتر خیلی کمک‌کننده است. اگر نور نباشد، تئاتری شکل نمی‌گیرد. اصلاً با آمدن نور تئاتر شروع می‌شود. منتها به خاطر فقر امکانات، شما مدام می‌خواهید یک فضایی بسازید، می‌بینید ابزارش را ندارید. ابزار را هم بخواهید بخرید، هزینه‌اش را ندارید،کارگردان هم ندارد بخرد، چون تئاتر درآمدی ندارد. وقتی نمی‌توانیم هیچ کاری بکنیم، سعی می‌کنیم نزدیک بشویم به ایده‌هایی که دل‌مان می‌خواهد.
- آیا در نمایش «خانوم» به ایده‌هایی که مد نظرتان بود، نزدیک شده‌اید؟
ـ بله، به حداقل‌هایی رسیده‌ایم، ولی هنوز کامل نیستند.
- نمایش «خانوم» در دو نوبت و دو سالن اجرا شد. آیا تغییر محل و تفاوت سالن اجرا، تاثیری روی طراحی نور نمایش داشت؟
ـ بله، قطعاً تاثیر گذاشته. وقتی شما در سالنی اجرا می‌روید که ارتفاعش دو متر است و بعد می‌روید به سالنی که ارتفاع آن پنج متر است، همه‌چیز فرق می‌کند؛ از نوع چیدمان پروژکتورها گرفته تا نوع انتخاب رنگ‌ها و نورپردازی برحسب فاصله تماشاگر با صحنه، همه این‌ها تغییر می‌کند. نکته این‌جاست که گاهی می‌روید به سالنی که مشهورتر و حرفه‌ای‌تر است اما می‌بینید نه، چیزی نیست. فقط از بیرون اسم آن مطرح است.
- عرصه طراحی نور تئاتر را در شرایط فعلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ طراحی نور در تئاتر ما چه‌قدر به استاندارهای لازم نزدیک است و چه میزان می‌توان آن را با طراحی نور در سطح جهانی مقایسه کرد؟
ـ ببینید، خلاقیت در طراحی نور زیاد است. خود من از همه کسانی که کار می‌کنند، یاد می‌گیرم، ولی باز هم باید تاکید بکنم روی این نکته که یکسری امکانات مورد نیاز است که آن‌ها دارند و ما نداریم. به همین خاطر فکر می‌کنیم آن‌ها خیلی بهتر و حرفه‌ای‌ترند. در صورتی که این‌طور نیست. این‌جا خلاقیت هست، امکانات نیست. اگر امکانات باشد، قطعاً کسانی که در ایران کار می‌کنند، می‌توانند حرکت‌های خوبی در طراحی نور اجرا بکنند.
