در دنیای امروز که فشارهای تحصیلی و چالش‌های روانی دانش‌آموزان روزبه‌روز بیشتر می‌شود، بسیاری از مدارس پیشرو در سراسر جهان به «هنردرمانی» به عنوان راهکاری مؤثر برای بهبود سلامت روان، افزایش خلاقیت و ارتقای کیفیت آموزش روی آورده‌اند. این روش که در آن از هنرهای تجسمی، موسیقی، نمایش و حرکات خلاقانه برای بیان احساسات و کاهش تنش‌ها استفاده می‌شود، نه تنها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بهتر با چالش‌های عاطفی کنار بیایند، بلکه یادگیری را نیز لذت‌بخش‌تر و عمیق‌تر می‌کند.
به گزارش فرهنگیان پرس، هنردرمانی (Art Therapy) شاخه‌ای از روان‌درمانی است که از فرآیندهای خلاقانه هنری برای بهبود سلامت روانی و عاطفی افراد استفاده می‌کند.
در سالهای اخیر این رویکرد خلاقانه درمانی در حوزه های مختلفی از درمان، جامعه شناسی، علوم تربیتی و … نفوذ پیدا کرده است.
این تخصص میان رشته ای جای خود را در مدارس برتر دنیا نیز باز کرده است. در محیط مدرسه، این روش به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بتوانند احساسات خود را بدون نیاز به کلمات بیان کنند. از سوی دیگر استرس و اضطراب ناشی از فشارهای تحصیلی را کاهش دهند. همچنین مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنند و اعتماد به نفس و خلاقیت خود را پرورش دهند.
چرا مدارس به هنردرمانی روی آورده‌اند؟
با افزایش آمار اختلالات اضطرابی و افسردگی در میان کودکان و نوجوانان، بسیاری از نظام‌های آموزشی به دنبال راه‌حل‌های غیردارویی و کم‌هزینه برای حمایت از دانش‌آموزان هستند. هنر درمانی به دلیل ماهیت غیرتهاجمی و جذابیت ذاتی‌اش برای کودکان، به یکی از گزینه‌های محبوب تبدیل شده است.
در این راستا کشورهای متعددی موفق به استفاده از هنردرمانی در مدارس خود شدند.
در ایالات متحده آمریکا به دنبال تیراندازی‌های متعدد در مدارس و افزایش اضطراب اجتماعی و برای مقابله با تروما و خشونت‌های مدرسه‌ای ، بسیاری از مدارس برنامه‌های هنردرمانی را اجرا کرده‌اند.
برای مثال در مدارس شیکاگو، دانش‌آموزان با استفاده از نقاشی و مجسمه‌سازی، احساسات خود درباره خشونت را بیان می‌کنند.
در نیویورک هم برنامه‌های موسیقی‌درمانی به کودکان کمک می‌کند تا پس از حوادث ناگوار، آرامش خود را بازیابند.
کشور فنلاند نیز که همواره در رتبه‌بندی‌های آموزشی جهان پیشتاز است، از هنر درمانی به عنوان بخشی از برنامه یادگیری اجتماعی-عاطفی (SEL) استفاده می‌کند. در این روش، معلمان از فعالیت‌هایی مانند نقاشی گروهی برای تقویت همکاری بین دانش‌آموزان و از تئاتر درمانی برای بهبود مهارت‌های ارتباطی بهره می‌برند.
کاهش فشارهای تحصیلی با هنر
در ژاپن که دانش‌آموزان با حجم بالایی از تکالیف و انتظارات تحصیلی روبه‌رو هستند، برخی مدارس از «رنگ‌آمیزی ماندالا» و «کلاژ» برای کاهش استرس استفاده می‌کنند. مطالعات نشان داده که این روش‌ها به افزایش تمرکز و آرامش روانی کمک می‌کند.
در مدارس استرالیا، به ویژه در مناطق دورافتاده، هنردرمانی به دانش‌آموزان بومی کمک می‌کند تا از طریق نقاشی و داستان‌سرایی، هویت فرهنگی خود را حفظ کنند و اعتماد به نفس‌شان را افزایش دهند.
تأثیر هنردرمانی بر دانش‌آموزان
تأثیر هنردرمانی بر دانش‌آموزان مقاطع مختلف بیش از آن چیزی است که تصور می‌شود. متناسب با تمرین های هدفمند و گوناگون هنردرمانی و استفاده از ابزارهای متنوع رشته‌های هنری، اهداف متعددی را می توان از به کارگیری این علم متصور شد.
بهبود سلامت روان، کاهش علائم اضطراب و افسردگی و کمک به مدیریت خشم و استرس یکی از اصلی ترین کاربردهای هنردرمانی در مدارس است.
از سوی دیگر تقویت مهارت‌های تحصیلی، افزایش تمرکز و انگیزه برای یادگیری و بهبود عملکرد در دروسی مانند ریاضی و علوم از طریق روش‌های خلاقانه از دیگر کاربردهای هنردرمانی آموزشی است.
رشد مهارت‌های اجتماعی، تقویت کار گروهی و همدلی و کمک به دانش‌آموزان درون‌گرا برای بیان احساسات هم از نتایج کارکردهای هنردرمانی به ویژه هنردرمانی بیانگر و تئاتردرمانی است.
چالش‌های پیش‌روی هنردرمانی در مدارس ایران
با آنکه تاثیر هنردرمانی در آموزش دانش آموزان بر هیچ کس پوشیده نیست اما موانع متعددی برای اجرایی کردن آن در مدارس، پیش روی وزارت آموزش و پرورش است.
اولین چالش کمبود متخصصان آموزش‌دیده در ایران است. با آنکه مرکز هنردرمانی ایران مدتی است که تربیت مربی هنردرمانی را آغاز کرده اما تعداد دانش آموختگان این رشته در سرتاسر کشور انگشت‌شمار است.
هنردرمانی نیاز به مربیان مجرب دارد اما بسیاری از مدارس، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، با کمبود چنین افرادی روبه‌رو هستند.
محدودیت بودجه موضوع دیگری است که مدارس را به ویژه در مناطق کم برخوردار با چالش روبرو کرده است.
اجرای برنامه‌های هنردرمانی نیاز به امکاناتی مانند ابزارهای هنری، فضای مناسب و زمان کافی دارد که در برخی مدارس فراهم نیست.
مقاومت در برابر تغییر نیز موضوع قابل تاملی در سیستم آموزشی است. برخی نظام‌های آموزشی سنتی هنوز به فواید هنردرمانی باور ندارند و ترجیح می‌دهند بر روش‌های سنتی آموزش تمرکز کنند.
با وجود این چالش‌ها، روند رو به رشد استفاده از هنر درمانی در مدارس دنیا نشان می‌دهد که این روش به تدریج به بخشی جدایی‌ناپذیر از نظام‌های آموزشی تبدیل خواهد شد.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در آینده، شاهد ادغام بیشتر هنر و روان‌شناسی در برنامه‌های درسی باشیم تا دانش‌آموزان نه تنها از نظر علمی، بلکه از نظر عاطفی و اجتماعی نیز به‌طور کامل پرورش یابند.
به نظر می‌رسد که ایران نیز به زودی با این تغییرات در سیستم آموزش و پرورش همراه شود.
