به گزارش ستاد خبری جشنواره، دهمین سمینار بین‌المللی جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، ۹ مهرماه و با حضور رضا مردانی مدیر کل هنرهای نمایشی، سعید اسدی مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران و پژوهشگران این حوزه برگزار شد.
در این سمینار ابراهیم گله‌دارزاده (دبیر سمینار)، سیاوش ستاری (دبیر جشنواره)، داوود فتحعلی بیگی، محمدحسین ناصربخت، مهدی دریایی، رحمت امینی، ساسان شکوریان، حسین ظاهری، داریوش نصیری، محمدرضا آزادفر، علی زمان واحمد فروهی حضور داشتند.
*سیاوش ستاری: تجربه‌ای جدید در بخش پژوهش جشنواره رقم خورد*
سیاوش ستاری دبیر جشنواره با اشاره به ارزش علمی نشست‌های جشنواره بین المللی نمایش‌های آئینی و سنتی گفت: ما دو بخش از این جشنواره را پشت سر گذاشتیم و هر دو بخش بسیار باشکوه برگزار شد. در بخش آموزش در ۶۴ شهر ایران ۱۲۰ کارگاه ۱۵ روزه با استقبال بسیار بی نظیر برگزار شد و با کمک مراکز خصوصی عمومی و دولتی که در کنار ما و وزارت ارشاد ایستادند این کار بزرگ را با هم رقم زدیم و بعد از سالها دوباره در بخش پژوهش تجربه جدیدی را سپری کردیم و در این پنج روزی که نشست‌ها برگزار شد استقبال بی نظیر بود، از اساتید پیشکسوت تا مهمترین اساتید دانشگاه و دانشجویان جوان درجه یک حضور داشتند و برایم بسیار جالب بود که همه راضی بودند به همین جهت این مشارکت برای من بسیار غرورآفرین بود.
داوود فتحعلی بیگی:آیین سیاوش شبیه روز عاشوراست
داوود فتحعلی بیگی در سخنانی در مورد جلوه های اساطیری در تعزیه شهادت امام حسین (علیه السلام) گفت:در بین مبانی قصص و مضامین مجالس شبیه‌خوانی یک سری اسناد تاریخی و روایی وجود دارد که شاید در اغلب کتاب‌ها هم به آن اشاره شده باشد. یکی از مباحثی که منجر به شکل گرفتن بعضی از مجالس شبیه‌خوانی شده، بحث علم حصولی و علم حضوری است که یک بحث فلسفی است. در تعریف ساده‌ای از علم حصولی و حضوری می‌توان گفت که علم حضوری مربوط به شناخت قلبی است اما علم حصولی مربوط به شناخت عقلی است. علم حضوری علم به وجود شی است اما علم حصولی علم به ماهیت شی است در علم حضوری واسطه‌ای بین عالم و معلوم وجود ندارد و معلوم نزد عالم حاصل است ولی علم حصولی به وسیله حصول صورت در ذهن حاصل می‌شود و بین عالم و معلوم واسطه وجود ندارد. به این جهت بعضی از مجالس شبیه خوانی دقیقا بر اساس علم حضوری یا علم قلبی یا به عبارت دیگر، اعتقادی شکل گرفته است. اما در ارتباط با تعزیه شهادت امام حسین و جلوه‌های اساطیری در آن باید گفت که ما شخصیت امام حسین علیه السلام را در قلمرو هنر شبیه خوانی از مجلس شبیه عالم یعنی عالم قبل از شروع خلقت داریم تا تعزیه قیامت یعنی در این دوره زمانی که اصلا بیکرانه است.
وی در اشاره به کتاب سووشون زنده یاد سیمین دانشور افزود: در شرحی مختصر از شیوه برگزاری آیین سیاوش در این کتاب می‌بینیم چقدر آن رویدادها شبیه روز عاشوراست و مشابه مراسم شبیه‌خوانی جایی شربت و جایی چای پخش می‌کنند و در جایی گفته می‌شود که سیاوش سر کوه، سوار بر اسبش پیدا می‌شود انگار همانطور سواره نماز می‌خواند، قرآن به سر می‌گذارد و به جمیع مسلمانان دعا می‌کند. در حالیکه بین سیاوش و قرآن ارتباطی وجود ندارد اما این آیین‌ها در هم تنیده شده‌اند.
محمد حسین ناصربخت: تکرار الگوهای سفر عاشورا در تعزیه‌های شهادت قدیم و جدید
محمد حسین ناصربخت در مبحث تکرار الگوهای سفر عاشورا در تعزیه‌های شهادت قدیم و جدید گفت: در مورد اینکه چگونه الگوی سفر عاشورا و الگویی که در متون درآیند هستند در برخی از متونی که آقای اسماعیلی آنها را تحت عنوان متون پی‌آیند مطرح می‌کند تکرار می‌شود، یعنی الگویی که سفر امام حسین با آن معرفی می‌شود سفرش از خروج از مدینه تا به شهادت در بعضی از مجالس تعزیه عین به عین تکرار می‌شود یا شباهت بسیار دارد می‌توان گفت که گویی این فرم یه فرم اساطیری و این الگو یک الگوی اساطیریست. الگوی سفر اساساً یکی از الگوهایی است که از دیرباز در متون اساطیری مورد توجه بوده است. ما یک الگوی مشهور داریم که یکی از اسطوره شناسان به نام آقای جوزف کمبل راجع به آن صحبت می‌کند. در تعریف سفر قهرمان، او معتقد هست که این سفر مراحل گوناگونی مانند جدایی، تشرف و بعد بازگشت و… دارد و هر بخش هم به قسمت های مجزا تقسیم می‌شود و ما می‌توانیم در اسطوره‌ها مشاهده کنیم که این الگو تکرار می‌شود. امروزه هم بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های ابرقهرمانی از همین الگو استفاده می‌کنند اما الگوی سفر فقط در غرب مورد استفاده نبوده و در شرق هم ما با این الگو از دیرباز آشنا بودیم چون در باور کهن تا به امروز گفته شده که سفر انسان را به پختگی می‌رساند. متون ادبی و نمایشی از انسان و تجربیات انسانی الگو می‌گیرند بنابراین این تجربه انسانی در ادبیات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی افزود: الگوی سفر که در حماسه‌های ما دیده می‌شود در دوره اسلامی یکی از الگوهاییست که علاوه بر حماسه‌ها، هم در داستان‌های عاشقانه ما و هم به تبع آن در داستان‌های عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر الگوی سفر ما با یک الگوی زنجیره‌ای در تعزیه روبرو هستیم و رابطه بین حلقه های زنجیر می‌تواند علت و معلولی باشه، ترکیب و توالی وقایع بینشان وجود داشته باشد یا برعکس چرا که رابطه وجه سببی در راویات شرقی اصل نیست به همین جهت این امکان را میدهد که ما حلقه‌های اضافی داشته باشیم.
مهدی دریایی:۲۷۳۰ مجلس تعزیه در کشور جمع آوری شده
مهدی دریایی در مروری بر مجالس شبیه‌خوانی میرزا عباس قلی حمزه متخلص به میرزا رضا گفت: در مجموعه‌ای از نسخ که به دستور آقای استاد فتحعلی بیگی جمع‌آوری شد، ۲۷۳۰ مجلس تعزیه در کشور جمع آوری شده که از بین این ۲۷۰۰ مجلس ۵۳۷ مجلس بدون تکرار است.
وی در ادامه افزود: میرزا رضا تعزیه‌سرایی است که نوع نگاهش به تعزیه متفاوت است و نکته حائز اهمیت اینست که خیلی مرد بوده و کارهایی انجام داده که شاید تعزیه‌سراهای دیگر انجام نمی‌دادند. حاج عباسقلی حمزه که به صورت اجدادی شبیه‌خوان بودند و در بحث شبیخوانی در منطقه فراهان در استان مرکزی معروف هستند. در نگاهی به نسخ حاج عباس قلی حمزه می‌بینیم که او اسمی از خود نمی‌برد اما در مجالس یک شخصیتی به نام میرزارضا را به ما معرفی می‌کند که این نکته در بحث تخلص شعری بسیار مهم است و تخلص‌های دیگری نیز مانند میر عزا، میر انجم و غیره نیز به ایشان نسبت داده می‌شود.
