نگاهی به رمان «آنا کارنینا» اثر جاودانه  لئو تولستوی

خواندن این شاهکار تولستوی جسارت می‌خواهد

محمدسعید پروین: در میان تمام داستان‌های عاشقانه‌ جهان،کمتر رمانی به اندازه‌ «آنا کارنینا» چنین ماندگار و زنده مانده است. اثری که فراتر از زمان و مکان، همچنان انسان را در برابر خودش قرار می‌دهد؛ شاهکاری از لئو تولستوی، نویسنده‌ای که هر واژه‌اش بوی زندگی، تضاد و حقیقت می‌دهد؛ نویسنده‌ای که با نگاهی ژرف و انسانی، روح بشر را بی‌رحمانه می‌کاود و عشق را نه در قالب احساس، که به‌عنوان مساله‌ای اخلاقی و فلسفی به تصویر می‌کشد.

تولستوی، این اشراف‌زاده‌ روسی که از زرق‌وبرق زندگی دست شست تا معنای حقیقت را در سادگی بیابد، در «آنا کارنینا» انسان را در میانه‌ دو قطب می‌نشاند: عشق و قانون، دل و عقل، رهایی و قید. او از ما می‌خواهد ببینیم تا کجا می‌توان عاشق بود، پیش از آنکه همه‌چیز از دست برود.

رمان با جمله‌ای آغاز می‌شود که خود به تنهایی فلسفه‌ای است از زندگی:«همه‌ خانواده‌های خوشبخت شبیه هم‌اند اما هر خانواده‌ی بدبخت، به شیوه‌ خود بدبخت است.»

از همین جمله، جهانی شکل می‌گیرد که در آن هیچ خوشبختی ساده نیست و هیچ بدبختی شبیه دیگری نیست.

آنا، زنی زیبا و باوقار از طبقه‌ اشراف روسیه، در زندگی‌ای سرد و بی‌روح با همسرش، الکسی کارنین، روزگار می‌گذراند. او در ظاهر خوشبخت است؛ همسری محترم دارد، فرزندی عزیز، و جایگاهی والا در جامعه. اما زیر این ظاهر آرام، دلش تشنه‌ معنا و محبت است. آشنایی با افسر جوان و جذابی به نام کنت ورونسکی، زندگیش را از بنیاد دگرگون می‌کند. عشقی شعله‌ور میان آن دو زاده می‌شود، عشقی که در نگاه جامعه، گناهی نابخشودنی است. آنا در مسیر این عشق، از همه‌چیز می‌گذرد؛ از احترام، از فرزند، از امنیت و حتی از خود.

در برابر این داستان پرآشوب، تولستوی روایت دیگری را پیش می‌کشد: ماجرای کیتی و کنت لوین. عشقی آرام و انسانی که از صبر و صداقت زاده می‌شود. در حالی که عشق آنا به تباهی می‌رسد، عشق لوین رشد می‌کند و معنا می‌یابد. این دو مسیر متضاد، روح رمان را می‌سازند: یکی عشق بدون مرز و دیگری عشق در چارچوب، یکی شور و دیگری آرامش. و شاید تولستوی در این تضاد، خود انسان را نشان می‌دهد؛ موجودی که میان احساس و وجدان، مدام در رفت‌وآمد است.

تولستوی در «آنا کارنینا» تنها داستانی عاشقانه نمی‌گوید؛ او جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن اخلاق ظاهری، بر انسانیت سایه انداخته است. آنا برای عشقش داوری می‌شود، نه به‌خاطر آسیب زدن به کسی، بلکه چون جرئت کرده است برخلاف جریان بایستد. او در دنیایی زندگی می‌کند که در آن وفاداری مهم‌تر از عشق است و ظاهر آبرومندانه، ارزشمندتر از حقیقت درونی. همین تضاد است که او را به سوی پایان تراژیکش می‌کشاند؛ پایانی که نه از ضعف، بلکه از ناتوانی جامعه در درک احساسات واقعی برمی‌خیزد.

در این میان، لوین نماینده‌ سوی دیگر ماجراست؛ مردی که در تلاش برای معنا، میان ایمان و شک دست‌وپا می‌زند. او در کار با خاک، در پیوند با طبیعت و در عشق پاکش به کیتی، حقیقت را می‌یابد. لوین در واقع چهره‌ دیگر تولستوی است؛ نویسنده‌ای که از تردید به یقین می‌رسد و می‌آموزد که آرامش، نه در شور، بلکه در صداقت نهفته است.

«آنا کارنینا» فقط درباره‌ انسان‌ها نیست، بلکه درباره‌ دنیایی است که در آن زندگی می‌کنند. روسیه‌ قرن نوزدهم در این رمان جان دارد. تولستوی ما را از سالن‌های اشرافی سن‌پترزبورگ تا مزرعه‌های بی‌پایان روستاها می‌برد؛ از درخشش رقص‌ها تا سکوت برف‌ها. در هر صحنه، جزئیاتی هست که جان می‌گیرد. آدم‌ها حرف می‌زنند، می‌اندیشند، حس می‌کنند، اشتباه می‌کنند ـ درست مثل ما.

نثر تولستوی ساده و شفاف است اما عمقی دارد که خواننده را در خود فرو می‌برد. او به‌جای آنکه احساس را فریاد بزند، آن را نشان می‌دهد؛ در تردید نگاه آنا، در لبخند ناتمام ورونسکی، در سکوت سرد لوین. خواننده نه‌تنها می‌بیند، بلکه حس می‌کند. شاید راز ماندگاری این رمان همین باشد: صداقت در روایت احساسات انسانی.

آنا کارنینا در ظاهر داستانی است از عشق ممنوع، اما در باطن، جست‌وجویی است برای معنا. تولستوی می‌پرسد: آیا عشق، اگر به بهای شکستن قوانین باشد، همچنان مقدس است؟ آیا خوشبختی فردی، ارزش برهم زدن آرامش دیگران را دارد؟ آیا جامعه‌ای که عشق را محکوم می‌کند، خود گناهکار نیست؟ او پاسخی نمی‌دهد، چون پاسخ را باید هر کس در دل خود بجوید.

تولستوی در این رمان نشان می‌دهد که انسان، موجودی است میان نور و سایه. هیچ‌کس کاملاً درست یا کاملاً خطاکار نیست. آنا نه فرشته است و نه گناهکار؛ او فقط انسانی است که خواست زندگی را به شکلی دیگر تجربه کند و شاید همین خواستن، همان چیزی است که جامعه هرگز نمی‌بخشد.

بیش از یک قرن از نخستین انتشار آنا کارنینا می‌گذرد، اما پرسش‌هایش هنوز تازه‌اند. عشق، آزادی، قضاوت و رستگاری، همچنان دغدغه‌ی انسان معاصرند. این رمان، مانند آینه‌ای در برابر ماست؛ هرکس چهره‌ی خود را در آن می‌بیند ـ گاه عاشق، گاه داور، و گاه گم‌شده.

خواندن این کتاب چه به شکل کاغذی چه الکترونیک یا شنیدن این اثر در قالب کتاب صوتی، سفری است از ظاهر به عمق، از احساس به اندیشه. آنا کارنینا کتابی است درباره‌ رنج انسان در یافتن خوشبختی؛ درباره‌ شجاعت زنی که خواست خودش باشد، حتی اگر تاوانش سنگین باشد.

«من فقط می‌خواستم خوشبخت باشم … شاید همین خواستن، بزرگ‌ترین گناه من بود.»

آنا کارنینا، شاهکاری است که هر بار خوانده می‌شود، تازه است. رمانی درباره عشق، آزادی و حقیقت؛ درباره ما ـ انسان‌هایی که در جست‌وجوی نوری هستیم که گاهی خودمان خاموشش می‌کنیم.

اگر اهل خواندن کتاب الکترونیکی یا شنیدن کتاب صوتی هستید می‌توانید «آنا‌کارنینا» را از «فیدی‌پلاس» بخوانید و بشنوید به ویژه که در قالب کتاب صوتی با صدای علی عمرانی، این اثر جان تازه‌ای می‌گیرد. صدای راوی، لرزش احساسات را منتقل می‌کند و شنونده را میان واگن‌های قطاری که آنا را به سرنوشتش می‌برد، می‌نشاند. شنیدن آن، تجربه‌ای است نزدیک به حضور؛گویی خود شاهد داستانی هستی که هنوز ادامه دارد. نسخه‌ دیجیتال نیز فرصتی است برای تأمل دوباره؛ برای بازگشت به جمله‌هایی که هر بار معنای تازه‌ای دارند.