سرگردانی در دوران کرونا و توقیف
سهیلا انصاری: فیلم «غیبت موجه» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی عباس رافعی، یک درام اجتماعی ـ رازآلود است که جسارت پرداختن به زندگی ایرانیان در دوران همه‌گیری کرونا را دارد. فیلم در سال ۱۳۹۹ تولید و پس از یک دوره توقیف چهارساله، سرانجام در پلتفرم‌های آنلاین عرضه شده است.
این اثر،که از همان ابتدا با هدف نقد اجتماعی و سیاسی ساخته شده، تلاشی است برای نمایاندن واقعیت‌های تلخ جامعه معاصر ایران از دریچه جست‌وجوی یک زن (میترا حجار) به دنبال گمشده‌اش در بطن یک دبیرستان.
جست‌وجو در مدرسه، استعاره‌ای از جامعه
شاید جذاب‌ترین ویژگی «غیبت موجه»، استفاده هوشمندانه از فضای دبیرستان به عنوان نمادی از جامعه و کشور باشد. رافعی تلاش کرده با محوریت غیبت یک دانش‌آموز در طول آموزش آنلاین کرونا، مسائل روز جامعه را زیر ذره‌بین ببرد. این روایت پرتعلیق،که برخی آن را متأثر از تعلیق هیچکاکی می‌دانند،کنجکاوی مخاطب را برای کشف راز گم‌شدن پسر و سرنوشت او برمی‌انگیزد.
جسارت در طرح مسائل اجتماعی
فیلم با شجاعت به موضوعاتی مانند بی‌تخصصی مسئولان، سوءاستفاده از موقعیت (لابی‌گری مدیران)، بحث مهاجران غیرمجاز و همچنین چالش‌های خانواده و طلاق در جامعه می‌پردازد. اشاره به وضعیت آموزش آنلاین در دوران کرونا و چگونگی پیگیری غیبت دانش‌آموزان، نکته‌ای به‌جا و مرتبط با زمان تولید فیلم است.
مدیر مدرسه به عنوان نمادی از یک مدیریت دولتی بی‌کفایت و سودجو ترسیم می‌شود که درگیر مشکلات شخصی (فاضلاب چاه مدرسه) یا سوءاستفاده‌های مالی (اجاره به مهاجران) است و از دغدغه اصلی (سرنوشت دانش‌آموز) غافل مانده است.
با این‌حال، فیلم از ضعف‌های ساختاری و فنی متعددی رنج می‌برد که به‌طور جدی به کیفیت نهایی آن آسیب زده است. سرگردانی و پراکندگی روایت اصلی‌ترین انتقاد وارد به فیلم‌نامه است؛ خطوط داستانی متعددی همچون مساله مهریه، اجاره مدرسه و سرنوشت «کاشی‌ها» بدون جمع‌بندی کافی رها می‌شوند و از عمق قوس روایی شخصیت‌ها کاسته می‌شود.
اشتباهات فاحش تدوین و صداگذاری
اشکالات فنی مشهودی در فیلم دیده می‌شود. به عنوان مثال، در صحنه‌ای که علی اوجی با معلم تماس می‌گیرد، صدای مکالمه از اسپیکر تلفن پخش نمی‌شود، در حالی که گوشی در دست او نیست. وصل‌شدن بی‌ربط صحنه‌ها به یکدیگر نیز نشان‌دهنده ضعف جدی در فرایند تدوین است.
برخی جزییات داستانی، مانند ادعای دانش‌آموز هنرستان برای خواندن دندان‌پزشکی، منطق واقع‌گرایی فیلم را زیر سوال می‌برد. بازی بازیگران در مجموع، قابل قبول ارزیابی نشده و شخصیت‌ها گاهی تیپ‌وار و غیرباورپذیر ظاهر شده‌اند.
فاصله زمانی زیاد بین تولید (۱۳۹۹) و اکران (۱۴۰۴)، به همراه حذف ۲۵ درصدی از محتوا به دلیل سانسور، سبب شده است تا بخش‌هایی از فیلم مبهم و نامفهوم شود و ارتباط آن با فضای زمان اکران از دست برود.
«غیبت موجه» اثری است که قصد داشته انتقادی جسورانه به اوضاع اجتماعی و مدیریتی کشور در یک بستر رازآلود اجتماعی ـ خانوادگی ارائه دهد و با تمرکز بر مساله طلاق و مهریه، بخشی از واقعیت‌های زندگی معاصر را ترسیم کند.
با این‌حال، ضعف‌های مشهود در تدوین، صداگذاری و ساختار آشفته فیلم‌نامه (مانند بی‌تفاوتی غیرمنطقی مدیر مدرسه نسبت به دانش‌آموز گمشده) اجازه نداده تا این نقد اجتماعی به درستی و تأثیرگذاری لازم منتقل شود. به نظر می‌رسد سرنوشت این فیلم بیش‌تر تحت‌الشعاع بحث توقیف و سانسور قرار گرفته تا کیفیت هنری آن.
«غیبت موجه» تلاشی است درخشان برای پرداختن به بحران‌های اجتماعی ـ کرونایی اما به دلیل ضعف‌های فنی و ساختاری، صرفاً یک «غیبت موجه» در کارنامه سینمای اجتماعی ایران باقی می‌ماند که فرصت تبدیل‌شدن به یک اثر ماندگار را از دست داده است.
