«کریم امامی» روشنفکر عرصه عمومی بود
مراسم رونمایی از کتاب «شناختنامۀ کریم امامی؛ آن سادۀ بسیارنقش» با حضور جمعی از ویراستاران، مترجمان، پژوهشگران و علاقهمندان حوزه فرهنگ و کتاب، در موزه هنرهای معاصر برگزار شد. این مراسم بیش از آنکه نشستی برای معرفی یک کتاب باشد، فرصتی برای بازخوانی میراث فکری و حرفهای یکی از چهرههای اثرگذار فرهنگ معاصر ایران بود.
به گزارش روابطعمومی این رویداد،کتاب «شناختنامۀ کریم امامی؛ آن سادۀ بسیارنقش»،که زیر نظر گلی امامی توسط مهناز مقدسی تدوین و گردآوری شده، روز گذشته با حضور جمع کثیری از ویراستاران، مترجمان، پژوهشگران و علاقهمندان حوزه فرهنگ و کتاب، در سالن سینماتک موزه هنرهای معاصر رونمایی شد.
اجرای این مراسم را، محیا ساعدی بر عهده داشت که در فواصل حضور سخنرانان برنامه، بخشهایی از کتاب را نیز برای حاضران روخوانی میکرد.
در این کتاب به ابعاد مختلف فعالیتهای کریم امامی پرداخته شده؛ شخصیتی که نامش طی چند دهه اخیر با ترجمه، نقد ادبی، ویراستاری و روزنامهنگاری فرهنگی گره خورده و نقش او در شکلگیری نگاه حرفهای به ترجمه و ویرایش در ایران انکارناپذیر است.کتاب «شناختنامۀ کریم امامی…»،که به همت نشر نیلوفر منتشر شده، بازنمایی ابعاد مختلف زندگی، اندیشه و کارنامه حرفهای امامی است؛ از ترجمه و نقد گرفته تا فعالیتهای فرهنگی و تاثیرگذاری او بر جریانهای فکری و حرفهای حوزه نشر. امامی چهرهای چندوجهی در فرهنگ معاصر بود که در این مراسم درباره آنها صحبت شد.
- میتوانست برود و نرفت!
مهناز مقدسی، پدیدآورنده کتاب، در آغاز مراسم ضمن تشکر از حضور مهمانان، مطلبی را خطاب به کریم امامی روخوانی کرد و گفت:«از شما بسیار آموختم، از مدیریتتان در فرانکلین و سروش، از نقد هنری و مطالبتان درباره نقاشیهای قهوهخانهای که خودتان این نام را جا انداختید، از نوشتههایتان درباره مترجم خوب و ترجمه خوب و ده فرمان برای نوشتن نقد ترجمه و فواید پیوستن به کپیرایت. اگر طراحی دوره کارشناسی ارشد ویرایش و نشر که در سال ۱۳۶۹ نوشته بودید پا میگرفت، چه بسا نشر امروز مسیر دیگری میپیمود و افراد حرفهایتری در این عرصه قدم میگذاشتند».
مقدسی در بخش دیگری از سخنانش اشاره کرد: امامی دوستان بسیار خوبی داشت و خودش نیز دوست خوبی برای خیلیها بود، زیرا در کارنامه قلمی او بیش از چهل اثر را میتوان یافت که در تالیف یا ترجمه قسمتی از آن همکاری داشت. او نگاهی جهانی داشت، گرچه در این آب و خاک ماند. او میتوانست برود، ولی نرفت و در این کشور ماند.
مؤلف کتاب، در پایان از همکارانش در تدوین این کتاب و همچنین از مسئولان راهاندازی وبگاه کریم امامی قدردانی کرد و انتشار کتاب را توسط نشر نیلوفر نشانه ارادت مدیریت این نشر به خانواده امامی دانست.
- جایگاه کریم امامی در حرفه ویرایش
در ادامه، عبدالحسین آذرنگ، نشرپژوه و دانشنامهنگار، در سخنانی از زیرساختهایی که کریم امامی در نشر و ویرایش پدید آورد یاد کرد و گفت:«امامی از جمله کسانی بود که به «مسئولیت فرهنگی مترجم و ویراستار» باور داشت؛ مسئولیتی که فراتر از انتقال واژهها یا اصلاح متن، به فهم دقیق متن، احترام به زبان فارسی و توجه به مخاطب مربوط میشود. این نگاه حرفهای، در دورهای که ترجمه و ویرایش هنوز به عنوان حرفههایی مستقل و نظاممند شناخته نمیشدند، نقشی تعیینکننده داشت».
آذرنگ بر پیوند تنگاتنگ میان ترجمه، ویرایش و نقد ادبی در کارنامۀ کریم امامی نیز تاکید کرد و افزود:«او از جمله افرادی بود که ترجمه را عملی صرفاً فنی نمیدانست، بلکه آن را بخشی از گفتوگوی فرهنگی میان زبانها و سنتها تلقی میکرد. همین نگاه در شیوۀ ویرایش و نقد او نیز بازتاب داشت؛ نگاهی که به دقت زبانی، امانتداری معنایی و شفافیت متن اهمیت میداد. نگاه امامی به متن، نگاهی مسئولانه و حرفهای بود؛ نگاهی که ویرایش را نه دخالت سلیقهای، که خدمتی به متن و نویسنده میدانست. این رویکرد، به ویژه در دورهای که استانداردهای ویرایش هنوز تثبیت نشده بود، نقشی آموزشی و جریانساز داشت».
آذرنگ ادامه داد:«استاد ما آیندهنگر بود. زمانی که مدیریت انتشارات سروش را بر عهده گرفت و در کار خود به استقلال عملی دست یافت، این آیندهنگری بهروشنی در سیاستگذاری و برنامهریزی او برای آینده نشر و ویرایش نمایان شد. در حوزه ویرایش، او بانی برگزاری نخستین دوره آموزشی سامانمند برای تربیت ویراستار در ایران بود؛ دورهای که از سال ۱۳۵۶، یعنی یک سال پیش از انقلاب، برگزار شد. در گفتوگویی که در کتاب حاضر آمده، به این موضوع اشاره شده و از تکرار آن پرهیز میکنم اما به نکتهای میپردازم که در آن گفتوگو نیامده است. اکثریت قاطع کارآموزان آن دوره، خانمها بودند و آقایان در اقلیت قرار داشتند. به نظر میرسد استاد امامی از نخستین کسانی بود که پیشبینی میکرد این حرفه بهتدریج به دست زنان پیش خواهد رفت. خانمها ـ چنانکه من در آن دوره از نزدیک دیدم ـ درسخواندهتر، دقیقتر، باانگیزهتر و علاقهمندتر بودند. استاد امامی این واقعیت را به خوبی دریافته بود. زمانی که سال ۱۳۵۱ کار خود را در انتشارات آغاز کردم، شمار ویراستاران زن در سراسر ایران حدود ۱۸ نفر بود. امروز، در سال ۱۴۰۴ میبینیم که دامنۀ تسلط و پیشروی ویراستاران زن به کجا رسیده. این تحول را نمیتوان در برنامهریزیهای آیندهنگرانه نادیده گرفت».
این چهرۀ فرهنگی افزود:«در جامعه ما پس از انقلاب، نشر مانند دیگر عرصهها دستخوش تغییر شد. همۀ انقلابها در آغاز آرمانگرا هستند؛ سپس به واقعگرایی میرسند و در نهایت به مصرفگرایی گرایش پیدا میکنند. در مرحلۀ نخست انقلاب ما، جریانهای متعددی برای تولید و انتشار منابع مرجع شکل گرفت. ماهیت منابع مرجع، دقت بالای دادهها و اطلاعات را ایجاب میکند. دانشنامهها، فرهنگها و منابع مشابه بسیاری تولید شد و این امر به افزایش نیاز به ویراستار و شکلگیری شاخههای تازهای از ویراستاری انجامید. شاخهها و وظایف تازه، به اصطلاحات تازه نیاز دارند. امروز واژۀ کلی «ویراستار» دیگر دقت دلالتی ندارد؛ همانگونه که واژههایی چون پزشک، مهندس یا معلم کلیاند و مصادیق متنوعی دارند. ما با انواع ویراستار روبهرو هستیم: ویراستار نشر، ویراستار کتاب، ویراستار محتوایی، ویراستار زبانی، ویراستار صوری، ویراستار عددی، ویراستار استنادی، ویراستار واژهنامه، دانشنامه، نقشه، منابع درسی، فیلم، معماری، ویراستار جامع و دهها عنوان دیگر. شناخت همه شاخههای ویرایش، ترسیم نقشه جامعه ویرایش و واژهگزینی و واژهسازی دقیق برای اجزای آن ضرورتی است که نهادهای مسئول با آن روبهرو هستند. اگر این نهادها به مسئولیتشان عمل نکنند و گام بعدی، یعنی تدوین و استانداردسازی معناها و مصداقها را برندارند، بیتردید به روند ویراستاری در کشور آسیب خواهند زد، به ویژه در روزگاری که با هوش مصنوعی هر روز پدیدهای تازه پدید میآید».
- کریم امامی روشنفکر عمومی بود
علی خزاعیفر، مترجم و سردبیر مجله «مترجم»، سخنران بعدی بود که ابتدا به شرح مختصری از نقش و اهمیت ویراستاران در عرصه فرهنگ پرداخت و گفت:«وظایف ویراستاران تکوینی و شیوۀ کار آنان در حال تحول است، زیرا گردآوری و سازماندهی اطلاعات و دادهها به سرعت تغییر میکند. مهمترین ستون نشر، یعنی مخاطبان و خوانندگان، با چشماندازی تازه مواجه شدهاند. دسترسی گسترده به اطلاعات و انبوه دادههای سازمانیافته، نیازهای مطالعاتی را دگرگون کرده است. منابع خواندنی تازهای لازم است که ویراستاران باید آنها را طراحی و برنامهریزی کنند و ناشران به تولیدشان بپردازند؛ چه در قالب کتاب چاپی و چه در قالب الکترونیک. بر اساس برآوردها، بیش از ۵۰ درصد ناشران در آمریکا استفاده از هوش مصنوعی را آغاز کردهاند، به ویژه در حوزه ویرایش و مراحل آمادهسازی کتاب و نیز در زمینههای مالی، آیندهپژوهی و برآورد روندهای پیشرو. پیشبینی میشود تا سال آینده، استفاده از هوش مصنوعی در حدود ۹۰ درصد فرایندهای نشر سراسر جهان امکانپذیر شود. با توجه به این شرایط، حرفۀ ویراستاری در کشور ما در آستانۀ تصمیمی تعیینکننده قرار گرفته است. اگر بخواهیم راه آیندهنگرانی چون استاد کریم امامی را ادامه بدهیم، باید دست به اقدامهای عاجل بزنیم. نخست آنکه ویراستاری را از محدودۀ تنگی که نشرهای واپسمانده میکوشند بر آن تحمیل کنند، بیرون بیاوریم. باید دامنۀ گستردۀ ویراستاری و چشمانداز آیندۀ آن را در نظر بگیریم و کمبودهایش را از راه آموزش و پژوهش شناسایی و ـ متناسب با امکانات ـ با شتاب برطرف کنیم. تجربه نشان داده تشکلهای نیرومند و هدفمند ویراستاران، در همهجا بهترین حافظ منافع این حرفه بودهاند. پشتوانه استدلالهای ویراستاران برای پیشرفت و توسعه، تجربه عملی نشرِ توسعهیافته است؛ تجربهای که قابل اعتمادترین گواه است. این نشرها با سرمایهگذاری و حمایت ناشران، با برنامهریزی آیندهنگرانه و با راهبری برجستهترین ویراستاران شکل گرفتهاند. باید نقش حقیقی ویراستاران را بشناسیم و به آن عمل کنیم».
او سپس به نقش کریم امامی در ترجمه و نشر اشاره کرد و در همین رابطه گفت:«کریم امامی فردی، به تعبیر ادبا، «بسیارفن» بود و به تعبیر خوبی که در عنوان یادنامه ایشان آمده،«سادۀ بسیارنقش» بود، ولی این بسیار فن داشتن و بسیارنقشبودن ایشان در واقع ضروری بود برای ایفای یک نقش واحد که شاید کمتر درباره آن صحبت شده و آن نقش مرجعیت ایشان در عرصه عمومی فرهنگ است. این عرصه جاییست که در آن کتاب، ادبیات، هنر، ترجمه، نقد، سلیقۀ خواننده، بازار نشر و گفتوگوی اجتماعی به هم میرسند».
خزاعیفر افزود:«جامعهای که فاقد روشنفکر حکمگذار در عرصه عمومی است، دیر یا زود گرفتار وفور نظر و فقر معیار و اغتشاش در داوری میشود.کریم امامی در حوزۀ کتاب، نشر، ویرایش و ترجمه مرجعی بود حکمگذار که امروز بیش از هر زمان دیگری فقدانش احساس میشود. امامی یادآور امکانی است که روزگاری در فرهنگ ما وجود داشت؛ امکان مرجعیت بدون قدرت، داوری بدون ایدئولوژی و نفوذ بدون هیاهو. یاد ایشان گرامی، روحشان شاد و راهشان پررهرو».
- کتابی که پس از بیست سال منتشر شد
گلی امامی، مترجم و همسر کریم امامی، واپسین سخنران این برنامه بود که ابتدا از حضور پررنگ شخصیتهای فرهنگی و نشر در مراسم رونمایی از کتاب «شناختنامۀ کریم امامی…» قدردانی و سپس درباره تدوین کتاب صحبت کرد.
او گفت:«چند سال پیش اسناد و دستنوشتههای کریم امامی را به انجمن ویراستاران سپرده بود که در آنجا آرشیو شود و به پیشنهاد مهناز مقدسی قرار شد از آن محتواها و دیگر نوشتههای امامی،کتابی تدوین شود که نتیجۀ آن،کتاب حاضر شد. ایشان یک سال تمام، با وجود کارهای روزانه فراوان که من شاهدش بودم، با مدیریتی همراه با مهر، درایت و در عین حال قاطع، سبب شدند صدها صفحه نوشته خوانده، بازبینی و ارزیابی شود، جلسات متعدد تشکیل شود و در نهایت، نتیجهای حاصل شود که فکر میکنم باری را از دوش من برداشت».
گلی امامی ضمن ابراز خوشحالی بابت اینکه پس از بیست سال از درگذشت کریم امامی،کتابی با این شکل و محتوا منتشر شده، بیان کرد:«علت اینکه در هیئتمدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران حضور یافته، این بوده که کریم امامی آرزو داشت تشکلی برای ویراستاران داشته باشد و حتی اساسنامۀ آن را نوشت، ولی این تشکل پا نگرفت و او در این انجمن، آرزوی دیرین کریم امامی را تحقق بخشیده است».
این مترجم یادآور شد:«من برای کریم امامی، در سال اول پس از رفتنش، قصد داشتم یادمانی منتشر کنم؛ مثل بسیاری از کتابهای یادبود که برای عزیزان از دسترفته منتشر میشود. فهرستی از دوستان و همکارانش تهیه کردم، با آنها تماس گرفتم و خواهش کردم مقالهای بنویسند. حتی زمان هم تعیین نکردم. یک سال گذشت و خبری نشد و من از آن یادبود منصرف شدم. راستش بعدها خوشحال شدم که آن کار انجام نشد، چون اینگونه یادبودها اغلب حالتی فرمایشی پیدا میکنند؛ مجموعهای از مقالات که تنها بخش اندکیشان درباره شخص درگذشته است و باقی مطالب ارتباط چندانی با او ندارد اما چون جایی چاپ نشده، در چنین کتابهایی منتشر میشود. دلم میخواست کاری که برای کریم امامی انجام میدهیم، واقعاً در شأن او باشد. به طور کلی از محتوای کتاب بسیار راضی هستم و امیدوارم مخاطبان هم راضی باشند و او را آنگونه که همیشه دوست داشت شناخته شود بشناسند: به عنوان خادم نشر ایران و فرهنگ ایران».
پس از سخنان گلی امامی،«حدیث عقیلی» مدیر روابطعمومی نشر نیلوفر و انجمن صنفی ویراستاران، با حضور روی صحنه از تلاشهای بیوقفه و شبانهروزی خود و همکارانش برای برگزاری این مراسم قدردانی کرد و گفت:«از همکارانم در نشر نیلوفر، انجمن صنفی ویراستاران، همکاران و مدیریت موزۀ هنرهای معاصر و دیگر دوستانی که برای برگزاری این مراسم زحمت کشیدند تشکر میکنم. همچنین از حسین کریمی ـ مدیر انتشارات نیلوفر ـ برای چاپ این کتاب سپاسگزارم».
عقیلی سپس خطاب به گلی امامی ابراز داشت:«خانوم گلی امامی عزیز، میدانید که چهقدر به شما ارادت و علاقه دارم اما باید بگویم تمام هدف و تلاش من در برگزاری هرچه بهتر این مراسم، فقط آن بود که لبخندی بر لبان شما ببینم. امیدوارم که در این امر موفق شده باشم».
رونمایی از کتاب و وبگاه اختصاصی کریم امامی با حضور برخی از شخصیتهای شاخص فرهنگی روی صحنه، بخش پایانی مراسم بود. در مراسم رونمایی از این کتاب، سخنان اصغر مهرپرور، هومن عباسپور و علیرضا نیکزاد به صورت ویدیوهای کوتاه پخش شد. چند فیلم کوتاه از زندهیاد کریم امامی،که به همت انتشارات فرهنگ معاصر و امیرحسین بهبهانی تهیه شده بود نیز ارائه شد.
در این جلسه بیش از ۱۸۰ چهره فرهنگی و هنری مطرح و معتبر حضور داشتند که از آن میان میتوان به افرادی مانند احمد پوری، داوود موسایی، حسن انوری، اصغر مهرپرور، شهرداد میرزایی، رضا منصوری،کیانوش غریبپور، لیلی گلستان، مجتبی میرطهماسب، محمدرضا جعفری، علی صلحجو، مهشید نونهالی، پژمان موسوی، حمیرا نونهالی،کاوه فولادینسب و منصور ضابطیان اشاره کرد.
گفتنی است کتاب «شناختنامۀ کریم امامی؛ آن سادۀ بسیارنقش»، با نگاهی تحلیلی و پژوهشی، فرصتی فراهم میکند تا نسل امروز و فردا، با مسیر فکری و حرفهای یکی از چهرههای تأثیرگذار فرهنگ معاصر آشنا شوند؛ مسیری که هنوز میتواند الهامبخش گفتوگو، آموزش و بازاندیشی در حوزه نشر و ویرایش باشد.
این شناختنامه توسط مهناز مقدسی و زیر نظر گلی امامی گردآوری و تدوین شده و پاییز امسال در نشر نیلوفر به چاپ رسیده است.
