هنردستان : شهر تالش فقط در جاذبه‌های طبیعی، ارتفاعات، جنگل‌ها و دشت‌هایش خلاصه نمی‌شود، این شهر به‌جز این‌ها، موسیقی شنیدنی هم دارد.
تالش یکی از شهرستان‌های استان گیلان است. گفته می‌شود بخش زیادی از تالش با بسته شدن عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای جدا و به روسیه ملحق شد.
تالش یکی از شهرستان‌های استان گیلان است. گفته می‌شود بخش زیادی از تالش با بسته شدن عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای جدا و به روسیه ملحق شد. مردم تالش در دو استان گیلان و اردبیل زندگی می‌کنند و موسیقی این منطقه به بخش‌های مختلفی از جمله دستون‌ها، ترانه‌ها «تصنیف‌ها» و هوا «پرده» تقسیم می‌شود.
بهمن کاظمی – نویسنده کتاب «موسیقی تالش» – در این اثر آورده است: «دستون‌ها» بخش مهم و معرف جنبه عام موسیقی تالش هستند که در فرهنگ‌ها، نغمه، افسانه و آواز معنا شده است. آواز تالش «دستون» مبتنی بر فرم دوبیتی است. دستون‌ها در هر نقطه‌ای از دیار تالش، رنگ و حس ویژه‌ای دارند و از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر، فاصله محسوسی بین آن‌ها احساس می‌شود. شرایط جغرافیایی و نحوه زندگی و نگرش معیشتی، فرهنگی و تفاوت گویش‌ها موجب تفاوت در دستون‌ها شده است.
تعداد ترانه‌های شناخته‌شده تالشی محدود است. در حالی که ترانه‌های منطقه تالش تنوع بسیاری از نظر کیفی دارند. ترانه‌ها در لحن و مضمون نیز شامل نغمه‌های حماسی و رزمی، نغمه‌های کار، عارفانه و بزمی می‌شوند.
نغمه‌های حماسی و رزمی، داستان یا روایتی از سرگذشت یک قهرمان «پهلوان نامی» است که نمادهایی از ارزش‌های مثبت اخلاقی را یادآروی می‌کند و از جمله آن‌ها می‌توان به «لدوبه»، «کَلَ ورزاپردَ» و «محمود» اشاره کرد.
نغمه‌های کار نیز خود به خود به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ یکی نغمه‌هایی است که زنان و مردان در مزارع می‌خوانند و معمولا زنان از این نغمه‌ها بیشتر استفاده می‌کنند، نقش این نغمه‌ها در موزون کردن حرکات جمعی کار، رفع خستگی و کاهش سختی‌ها همراه با کار، ایجاد روحیه مناسب در کارگرها و سعی در مطلوبیت محیط کار است. «آمانه لیله»، «کوکو بخونه» و «کاربشیمون» از جمله این نغمه‌ها هستند که مضمون آن‌ها شامل توصیف‌های عاشقانه و یادآور زیبایی‌های طبیعی محیط اطراف مثل سرسبزی و نشاط جنگل‌ها و مزارع تا صدای پرندگان است.
گروه بعدی نغمه‌ها نیز مربوط به فعالیت‌های رایج در خانه‌ها از جمله نخ‌ریسی، شیردوشی، جوراب‌بافی، سجاده و سایر پوشاک رایج در این منطقه بوده است. این نغمه‌ها که معمولا زنان نقش محوری کارها را در آن‌ها برعهده دارند، از نظر ارتباط مستقیمی که با طبیعت و محیط پیرامون دارند، شگفت‌انگیزند. زنانی که گاوهای‌شان را برای چرا به محیط بیرون از روستاها می‌برند با سر دادن نغمه‌ها و نام‌هایی که برای هریک از گاوها انتخاب کرده‌اند، آن‌ها را صدا می‌زنند و خواسته‌های‌شان را بیان می‌کنند. خواسته‌هایی که شامل دور نشدن حیوان از محل مورد نظر یا ایستادن در صفی منظم هنگام بازگشت به خانه است و هریک از حیوانات نیز به خواسته‌ها عمل می‌کنند.
نغمه‌های عارفانه نیز توسط دراویش در اعیاد و مراسم مذهبی و اغلب به شکل گروهی اجرا می‌شوند. قطعاتی مثل «بابا طاهری»، «مولود نامه» و «زیارتنامه» که توسط صوفیان اجرا می‌شود، به این گروه تعلق دارند.
نغمه‌های بزمی هم در مراسم عروسی و شادمانی‌ها در قالب ترانه‌هایی مانند «هیارهیار»، «مبارک با» و «آمان آمان» اجرا می‌شوند.
گسترده‌ترین بخش موسیقی تالش، نغمات بدون کلام یا «هوا»ها و پرده‌ها هستند. این بخش از موسیقی تالش برحسب مضمون به گروه‌های مختلفی مانند وصفی، رزمی، بزمی و … تقسیم می‌شود.
سرنا، تنبوره، نی «لله»، دایره و لبک (نی‌لبک) از جمله سازهایی هستند که در نیم قرن گذشته در مناطق تالش‌نشین رایج بوده‌اند. امروزه از سرنا و تنبوره اثری دیده نمی‌شود. نی «لله» و دایره را می‌توان از جمله سازهای رایج امروز در مناطق تالش‌نشین ایران دانست که به انتظار نشسته‌اند تا زمان انقراض آن‌ها برسد. نواختن لبک را می‌توان یادآور شیوه‌ای از نوازندگی «لله» توسط نوازندگان کهنسالی دانست که دیگر توانایی دمیدن در «لله» را ندارند و روزهای پایانی عمرشان را با لبک مشغول‌اند.
شادیانه‌های تالشی شنیدنی هستند. آن‌ها عروسی‌های خود را به بعد از ماه‌های مذهبی مثل ماه مبارک رمضان موکول می‌کنند. روز عید فطر پس از یک‌ماه روزه‌داری وقت بسیار خوبی برای جشن است که بسیاری، از این فرصت برای جشن شروع زندگی مشترک‌شان استفاده می‌کنند که مراسم عروسی و شادمانه تالشی در همه‌جا طنین‌انداز می‌شود. ترانه‌های تالشی که بسیار متنوع‌اند آذین‌بخش این مراسم هستند و سازهای سورنا، تمبوره و دایره، سازهای اصیل تالشی مجریان این نواهای شوق‌انگیزند.
براساس این گزارش، اجراهایی شاخصی با صدای زنده‌یاد استاد قسمت خانی، تمبوره آرمین فریدی و دایره‌نوازی استاد محمد قاسمی توسط موسسه ماهور منتشر شده است. «مبارک با» و «هیار هیار» ترانه‌های هستند که در عید فطر، شادمانی و سرآغاز عروسی‌های زوج‌های جوان، در تالش هم‌آوا هستند.
ترانه‌های تالشی «مبارک با» و «هیار هیار» را که در ادامه می‌شنوید، آرمین فریدی – پژوهشگر موسیقی نواحی – گردآوری و ضبط کرده است. این پژوهش در کتاب «صد ترانه تالشی» با شعر و ترجمه و آوانگاری آمده و توسط حوزه هنری گیلان منتشر شده است.
منبع :ایسنا
