جام طلاي حسنلو

هنردستان: بررسی رقص کهن ایرانی در نمایش «یادگار گا د ه ر»، نوشته و كار دكتر قطب الدين صادقي

 

هنردستان: اینکه بخواهیم در یک نمایش به رقص های کهن بومی و ملی و میهنی بپردازیم می تواند یک حرکت شایسته تقدیر و تحسین باشد چون هم کار سختی است و هم اگر اجرا بشود، می تواند بسیاری از موارد تاریک فرهنگی را برای ما روشن کند. دکتر صادقی ازآن دست کارگردانانی است که همواره به چنین مضمون و کارکردی به شیوه تجربی نظر انداخته است. شاید بتوان نمایش «یادگار گا د ه ر» را یکی از این موارد موفق دانست که با همراهی و همکاری موزۀ ایران باستان و در توجه به نقوش جام حسنلو در سال 95 شکل گرفته است و می تواند نمونه و الگویی باشد برای دیگرانی که می خواهند در این زمینه پیش دستی کنند.

یک تعریف

رقص کنشی است انسانی بر مبنای حس و حرکت جهت ابراز حسی پرشور و فزاینده برای دنیای پیرامون که بیان کننده یک حالت، تجربه و یا درک باشد.[۱] رقص می‌تواند در یک محیط اجرایی، روحانی یا اجتماعی اجرا شود. رفتاری جمعی و گروهی است که معمولاً ریشه‌های عمیق تاریخی دارد. رقص آئینی با پیگیری یک هدف جمعی، بطور مثال مانند شکرگذاری، جشن و سرور پیرامون موضوعی خاص مانند برداشت محصولات کشاورزی، ابراز شجاعت و غیره برگزار می‌شود:

رقص شمشیر؛ قبل از پیوستن به میدان نبرد در جوامع بدوی اعراب

آئین رقصگونه شاهان و درباریان هخامنشی همراه با اسب

رقص قربانی کردن گاو در آئین میتراییسم

رقص موسوم به شیطان در سریلانکا

یک اثر تجربی

نمایش «یادگار گا د ه ر» يك اثر تجربي است كه مي خواهد ما را در ارجاع به گذشته خودمان و منظور همان ايران باستان متوجه اتفاقات ويژه اي گرداند كه بخشي از هويت فراموش شده ماست. اين تاريخ مربوط به 2800 سال پيش و درواقع پيش از ورود آريايي ها در ايران است. اين نگره بازنمايي گذشته در اكنون هم برخوردار از انطباقي تئاتري است و هم روشنگرايانه ما را از ان دورها تا اين نزديك ها در يك واكاوي روان شناسانه در مقام انسان قرار خواهد داد.

در اين نمايش، جام طلای حسنلو به عنوان گرانبهاترین شی تاریخی جهان، الهام بخش اثر هنری قطب الدین صادقی شده است.

با توجه به تجربي بودن اين نمايش بايد گفت كه در كل، در تئاتر تجربی دو مسیر وجود دارد. مسیر و روش يكم: ويژه کشورهایی مثل آمریکا است که فرهنگ و تمدن خاص و طول و درازی ندارند در واقع یک نوع فرار رو به جلو است؛ یعنی به در هم شکستن شکل‌های کنونی می‌پردازند اما روش و مسیر دوم، اصیل‌تر است و ويژه ي کشورهای آسیایی و اروپایی است که داراي پيشنيه و فرهنگ هستند و در اين ارجاعات به گذشته، ارتباطي با اسطوره‌ها و آیین‌ها مطرح خواهد شد.

در کشورهای دارای تمدن با پژوهش در داشته‌های کهن، آنها را با مسائل روز منطبق می‌کنند. به نظر دكتر قطب الدين صادقي، ایران دارای گذشته گرانسنگی است و با داشته‌های خوب و تکنیک نوین می‌تواند بهترین چرخه نمایشی را خلق کند.

«گا د ه ر» یکی از رودهای زاگرس در نزديكي اشنویه است که به یک جلگه حاصلخیز در پایین می‌ریزد، این رود جلگه را به دو بخش تقسیم کرده و در هر بخش بیست سکونتگاه ما قبل تاریخ بوده است. شهرهایی که بر رأس تپه‌ها ساخته شده برای اقوام مالایی پیش از مادها است.

تمدن این قوم بسیار درخشان است آنها همه چیز از زمین و گوسفند و آب داشته‌اند، به همین دلیل نیاز نداشتند که به هیچ کجا حمله کنند اما همواره اقوام وحشی به آنها حمله میکردند. در همه این سال‌ها کتاب‌های زیادی برای آنها نوشته شده است آنها دارای جام معروفی بوده‌اند که توسط‌‌شان نگهداری می‌شده است.

این سکونتگاه‌ها که بعدها توسط آشوري ها آتش زده شده بود كه سالها بعد مادها کشف شد، این جام بدست آمده که نماد آن شهر و تمدن بود، از نظر تکنولوژیک بی نظیرترین تکنیک این جام طلاي بودن آن است.

زمانی که به جام طلاي حسنلو حمله کرده بودند سه نفر محافظ آن بودند دشمنان آنها را کشتند،‌ به نگهبان اصلی با یک نیزه از پشت و کمر حمله کرده و این نیزه به وسط جام خورده و آن را سوراخ کرده است. در لحظه این سه نفر روی جام افتاده و سقوط کردند و معبد نیز آتش گرفته و بر سر آنها ریخته است.

این نمایش در واقع داستان پدر و پسری است که پدر به اسم کوماربی خدای طوفان پیر نام دارد بر لب دریا فرود می‌آید و صاحب پسری به اسم تشو می‌شود اما او تصمیم می‌گیرد که پسرش را بکشد.

جنگ پدر و پسر 83 مورد در تاریخ قدمت دارد، یکی از آنها فقط رستم و سهراب است، ولی اولين جنگ مربوط به همین پدر و پسر است که در نمایش «یادگار گا د ه ر » دیده می‌شود. مادر تصمیم می‌گیرد که پسر را نجات دهد و او را بزرگ می‌کند و به جنگ پدر می‌فرستد.

پدر که از پس پسر بر نمی‌آید یک غول کوهستان با سه گرگ اژدها را مأمور کشتن پسر می‌کند اما پسر از پس غول کوهستان و گرگ‌ها بر می‌آید و آخر سر هم پدر را می‌کشد.

این نمایش که بی کلام است در آخرین لحظه موقعی که جام در پیش پای پسر قرار می‌گیرد ایزد باران می‌باراند، پدر شکست می‌خورد و قطرات باران از بالا به زمین می‌ریزد، این در واقع یک تمنای باران است. مردمانی که یکجا نشین بودند و برنامه غذایی داشتند، احتیاج به باران برای مزرعه داشتند، و درواقع تمناي باران يك آيين است و در اجراي صادقي یک نمایش آیینی شكل مي گيرد.

 

گادره2

 

تمنای باران

این نمایش در واقع تمنای باران است كه در آيين، طوفان جوان می‌آید و طوفان پیر را از پا در می‌آورد و نابود می‌کند. مردم احتیاج به باران دارند. صادقي در این نمایش تصمیم ندارد تنها به یک تمدن از دست رفته بپردازد بلكه اعتقاد به تشوی، جوان و نیروی بالنده است که امید آینده سرزمین است و برهمه مشکلات غلبه می‌کند.

در نمایش «یادگار گا د ه ر» كه بی کلام است، صادقي آوازهای مقامی هزاران ساله را با موسیقی گذشتگان در آمیخته است. موسیقی متن این نمایشنامه آوازهای و مقام های کهن کُردی مانند هوره و گورانی است که توسط یکی از مقام خوان های کُرد به نام تریفه کریمیان اجرا می شود.بنابراين حضور آوازخوان پيش برنده فضاهاسات و ضمن نمايش آيين بر آن است كه تاريخ را به روزگار ما وصل كند. اين همان بينش پيش برنده و توسعه يافته است كه مي تواند ما را از بلايا و تصميمات اشتباه در امان دارد. موسيقي هم ركن اساسي است و از سوي ديگر اين موسيقي با دستگاههاي تكنولوژيك همخوان مي شود كه مي تواند بستر رويدادها را در اتصال به اكنون بازآفريني كند. اين عنصر فضاساز در ايجاد رابطه شهودي نقش موثري دارد. همچنين رقص ها هم برگرفته از آيين و نقوش سفالينه هاي كهن است و البته در تلفيق با ورزش هاي مدرن بازنمايي تازه اي يافته است و به گونه اي يادآور يك اثر كاملا پسامدرن خواهد بود.

پی نوشت

نیما کیان. مصاحبه با مجله تیرگان. تورنتو، کانادا. شماره پنچم. تابستان ۲۰۱۵.

رضا آشفته

امتیاز دهید
فرهنگ و هنر

اعلام ویژه برنامه‌های گرامی‌داشت بیست‌وپنجمین سالگرد تأسیس خانه هنرمندان ایران

ویژه‌برنامه‌های گرامی‌داشت بیست‌وپنجمین سالگرد تأسیس خانه هنرمندان ایران اعلام شد. به گزارش روابط‌عمومی خانه هنرمندان ایران، جمعه ۱۹ بهمن با پایان ربع قرن و بیست‌وپنجمین

ادامه مطلب »