به گزارش هنردستان: نقوش و بافتهها به اشکال واقع گرایانه و انتزاعی به عنوان یک هنر مفهومی در عرصه طراحی پارچه کارکرد داشته و بسیاری از طراحان پارچه در سراسر جهان، بسیاری از نقوش پارچه را از ایران وام گرفتند.
چند سده است که هندوستان در عرصه نساجی و طراحی پارچه، حرف نخست را در جهان میزند که البته تبادلات متقابل هنر و هنرمندان ایرانی و هندی بهویژه در دوران صفویه که متقارن با گورکانیان هند بود، موجب شد تا ضمن تأثیرات فرهنگی و هنری برای دو کشور، کشور ما را نیز در عرصه نساجی به اوج رساند.
در آن دوره و تا بعدها پس از آن، نقوش و بافتهها به اشکال واقع گرایانه و انتزاعی نه فقط در مقام تزئین که به عنوان یک هنر مفهومی به کار گرفته شدند و بسیاری از طراحان پارچه در سراسر جهان، بسیاری از نقوش پارچه را از ایران وام گرفتند.
در ادامه این مطلب و به بهانه تأکید بر لزوم توجه بیش از پیش به عرصه طراحی پارچه به ویژه در بستر جشنوارهها، توضیحاتی از نوع نقوش و توضیحات مربوط به آنها در بحث نساجی و طراحی پارچه منتشر میشود.
نقوش تزیینی:
نقوش تزیینی شامل کاربرد انواع خط به صورت مورب، صاف و شکلهای هندسی است. تعداد پارچههای هندی که دارای نقوش تزیینی همراه با نقش گیاهان و گلها به صورت منفرد یا دسته گل هستند، قابل توجه است.
نقوش گیاهان و درختان:
درخت زندگی از عناصر تزیینی پارچههای ایرانی است که کاربرد آن پیشینهای طولانی در هنر ایران دارد .
نقوش جانوران:
این نقوش شامل نقش حیوانات اهلی مانند اسب و حیوانات غیراهلی مانند آهو و شیر، پرندگان و برخی جانوران آبزی نظیر ماهی هستند. طرح این پارچهها متنوع است و اغلب جانوران با توجه به موضوع طرح پارچه، در کنار انواع گیاهان نقش شدهاند. از نقوش رایج میتوان به نقش گل و مرغ اشاره کرد که پرندگان روی درختان یا در حال پرواز هستند و این موضوع (گل و مرغ) در هنر ایران بسیار دیده میشود.
نقوش تصویری:
در منسوجات هندی که نقش پیکره انسانی دارند، نقوش تقارن و توالی دیده نمیشود و طرح آن تکراری هم نیست، بلکه صحنههای تصویری در خارج از ساختمانها و در محیطهایی مانند باغ و جنگل نمایش داده میشوند. در این جا ترکیببندی عناصر گوناگونی همچون گلها و پرندگان در کنار انسان، طرحهای زیبایی به وجود میآورند.
نقوش انتزاعی:
شکل شمسهای یا ترنجدار:
این طرح بدون لچک یا همراه با لچک است که در آن زمینه بافته دارای طرحی معمولاً گرد (شکل شمسه)، لوزی یا بیضی در مرکز آن و تزیینات مختلف و پراکنده یا منظم در اطراف است که این چهارچوب گاهی با لچک که یک چهارم ترنج، کامل میشود. این نقش بسیار در آثار ایرانی و آثار هندی به ویژه پارچههای قلمکار مشاهده میشود. شمسه گاهی در مرکز بافته به تنهایی قرار میگیرد و گاهی یک چهارم آن نیز در چارگوشه تکرار میشود و انواع آرایههای تزیینی زمینه را پر میکنند.
شکل شبکه ای:
زمینه پارچه به تمامی دارای تقسیمبندیهای قاب مانندی است که درون هر یک از آنها تزییناتی مشابه یا متفاوت به چشم میخورد. نقوش دور این قابها گاهی بوته است. این تقسیمبندی گاه به صورت خطی و گاه از طریق به کارگیری شکلها یا خطوط تزییندار ایجاد شده و به شکلهای مختلف مانند ششضلعی، لوزی، مربعی یا اشکال دیگر دیده میشود. سطح پارچه در اشکال هندسی یا تزیینات پر میشود و این طرح در تمام پارچه تکرار میگردد.
شکل محرمات:
نقش آشنای محرمات با راههای نسبتاً باریک عمودی در منسوجات هندی، نظیر قالیها و منسوجات ایرانی کاربرد دارد. در این ساختار تزیینی، نوارهای باریک یا خیلی باریک با زمینه رنگهای متفاوت (اغلب دو رنگ متضاد یا سه و چهار رنگ مختلف) بستری مناسب برای تزیینات گوناگون هستند. انواع راهها با پهنای مساوی یا متفاوت، گاه مشابه و گاه متفاوت با یکدیگر برای تزیین پارچهها به کار میروند. درون این راهها ممکن است که با انواع آرایههای گل، گیاه و اسلیمیها پر شود.
شکل محرابی:
استفاده از این طرح در قلمکاریهای هندی رواج زیادی داشت و ساختار کلی آن را میتوان در قالیهای دستباف یا کاشیهای هفترنگ ایرانی مشاهده نمود. این طرح اغلب مصرف سجاده داشته و با انواع آرایههای گیاهی تزیین میشد. استفاده از تصاویر انسان و جانوران در این نمونهها مجاز نبوده است.
شکل سراسری:
در این گروه یک نقشمایه (اغلب شکل بته) به طور سراسری سطح پارچه را تزیین میکند. انواع گلها و نقوش دیگر تمام سطح پارچه را میپوشانند و معمولاً یک نقشمایه در سراسر پارچه تکرار میشود. شکل بته جقه از نقوش متداول در این گروه است.